Στην πρόσκληση του Πάνου για ένα κείμενο σχετικό με τη μη-βία (μέσα και το ενδιαφέρον που ανακινήθηκε από τις συζητήσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια της Συνδιάσκεψης Βόρειας Ελλάδας των Οικολόγων – Πράσινων, το Σάββατο 3 Νοεμβρίου στη Θεσσαλονίκη), παραθέτω παρακάτω ορισμένες πρώτες σκέψεις και απόψεις γι’ αυτό το αχανές θέμα, περισσότερο εισαγωγικά (ίσως και λίγο βιαστικά), ώστε να ενθαρρυνθεί ο σχετικός διάλογος.

aigaiopelagitis

*

Η μη-βία ως μια σημαντική αρχή της πολιτικής οικολογίας

Από το ξεκίνημά του το οικολογικό κίνημα υιοθέτησε μη-βίαιες μορφές διαμαρτυρίας και αντίστασης, κάτι που κληρονόμησε περισσότερο από τη δεκαετία του 1960 και ιδιαίτερα από το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των αφροαμερικανών, αλλά και από τα γραπτά του Henry David Thoreau. Μεγάλες περιβαλλοντικές οργανώσεις, όπως η Greenpeace, υιοθέτησαν τέτοιες πρακτικές από την ίδρυσή τους, παρά το γεγονός ότι οι αντίπαλοι που επέλεξαν αποτελούσαν μεγαθήρια, περιλαμβάνοντας πυρηνικές δυνάμεις και μυστικές υπηρεσίες. Η μη-βίαιη κουλτούρα πέρασε και ως πολιτική αρχή στα Πράσινα Κόμματα και παραμένει έως και σήμερα ένας από τους πυλώνες της πολιτικής τους.

Ένας σύντομος ορισμός για τη μη-βία από την wikipedia αναφέρει ότι «είτε αποτελεί μια ηθική φιλοσοφία είτε χρησιμοποιείται ως στρατηγική δράσης, απορρίπτει τη χρήση φυσικής βίας στις προσπάθειες για την επίτευξη κοινωνικών, οικονομικών ή πολιτικών αλλαγών». Επίσης, «ως μια εναλλακτική λύση τόσο ως προς παθητική αποδοχή της καταπίεσης όσο και ως προς τον ένοπλο αγώνα εναντίον της, η μη-βία παρέχει μια πληθώρα τακτικών για τους κοινωνικούς αγώνες, από την εκπαίδευση και την πειθώ έως την κοινωνική ανυπακοή (civil disobedience), τη μη-βίαιη άμεση δράση, τη μη-συνεργασία με πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αρχές» (http://en.wikipedia.org/wiki/Non-violence). Από τους πιο γνωστούς πρωτεργάτες της μη-βίας, αναφέρονται συνήθως, εκτός από τον Thoreau, και οι Leo Tolstoy, Mahatma Gandhi και Martin Luther King.

Η μη-βία ως πολιτική αρχή υιοθετήθηκε και από την 1η Παγκόσμια Συνάντηση Πράσινων Κομμάτων (το 2001 στην Καμπέρα της Αυστραλίας) και εντάχθηκε στην «Παγκόσμια Χάρτα των Πράσινων» (μπορεί να βρεθεί και στην ιστοσελίδα των Οικολόγων – Πράσινων, www.ecogreens.gr). Εκεί αναφέρονται τα εξής:

Διακηρύσσουμε την προσήλωσή μας στη μη βία και αγωνιζόμαστε για μια κουλτούρα ειρήνης και συνεργασίας ως θεμέλιο της παγκόσμιας ασφάλειας στις διακρατικές σχέσεις, στο εσωτερικό κάθε κοινωνίας και ανάμεσα στα άτομα.
Πιστεύουμε ότι η ασφάλεια δεν πρέπει να εστιάζεται στη στρατιωτική ισχύ αλλά στη συνεργασία, την υγιή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, την περιβαλλοντική ασφάλεια και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αυτό απαιτεί:

  • Συνολική αντίληψη για την παγκόσμια ασφάλεια, με προτεραιότητα στις οικονομικές, οικολογικές, ψυχολογικές και πολιτιστικές πλευρές των συγκρούσεων, αντί για την παραδοσιακή αντίληψη που στηρίζεται πρωταρχικά στη στρατιωτική ισορροπία δυνάμεων.
  • Παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας, ικανό να προλαμβάνει, να διαχειρίζεται και να επιλύει διαμάχες.
  • Αναίρεση των αιτίων του πολέμου, μέσω κατανόησης και σεβασμού προς τις άλλες κουλτούρες, εκρίζωσης του ρατσισμού, προώθησης της ελευθερίας και δημοκρατίας και τερματισμού της φτώχειας σε παγκόσμιο επίπεδο.
  • Επιδίωξη γενικού και πλήρους αφοπλισμού, κυρίως μέσω διεθνών συμφωνιών που θα διασφαλίζουν πλήρη και οριστική απαγόρευση πυρηνικών, βιολογικών και χημικών όπλων, ναρκών κατά προσωπικού και όπλων απεμπλουτισμένου ουρανίου.
  • Ενίσχυση του ΟΗΕ, ώστε να αποτελέσει τον παγκόσμιο οργανισμό διαχείρισης συγκρούσεων και διαφύλαξης της ειρήνης.
  • Επιδίωξη αυστηρού κώδικα δεοντολογίας για τις εξαγωγές όπλων σε χώρες όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται.

Ο Αλέκος Γεωργόπουλος, γνωστό στέλεχος του οικολογικού κινήματος της Θεσσαλονίκης και καθηγητής στην Παιδαγωγική Σχολή του ΑΠΘ γράφει στο άρθρο του «Οικολογία και Αυτονομία» που δημοσιεύτηκε στο συλλογικό τόμο «Η Πολιτική Οικολογία στην Ελλάδα» (Εκδ. Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2006):

Ίσως ένα από τα  πιο ριζοσπαστικά/οραματικά στοιχεία της πράσινης συλλογιστικής αποτελεί η έννοια της μη βίας, αλλά και η εναντίωση στη δομική βία (που είναι η έμμεση βία που ασκείται λόγω κακής διατροφής ή πείνας, ρύπανσης, ασθενειών, εκμετάλλευσης, κακής ποιότητας εκπαίδευσης και υγείας, περιθωριοποίησης, κοινωνικού αποκλεισμού και ανισότητας), μαζί με όλες τις συνεπαγωγές τους στο επίπεδο της οργάνωσης του στρατού, της προετοιμασίας για τον πόλεμο (ιδιαίτερα μάλιστα για την πυρηνική εκδοχή του) και βέβαια την αποκρυστάλλωση όλων των προηγούμενων στο ζήτημα της μη βίαιης κοινωνικής άμυνας. Οι μη βίαιες διεκδικήσεις λειτουργούν υπονομεύοντας τις πηγές δύναμης του «εχθρού». Η πολιτική δύναμη μιας κυβέρνησης δεν είναι «αυτόφωτη», τελικά εξαρτάται από την συναίνεση και την συνεργασία των πολιτών της. Μόλις οι τελευταίοι αποσύρουν την συγκατάθεσή τους (δηλαδή αρνηθούν τη νομιμότητά της)  η δύναμη και της ισχυρότερης εξουσίας αποσυντίθεται.

Και λίγο πιο κάτω:

Με την προϋπόθεση της επιμονής στο σκοπό και της  αλληλεγγύης ανάμεσα στους μη βίαιους το αποτέλεσμα είναι η ανεπανόρθωτη έκθεση της βίαιης καταστολής στα μάτια της κοινής γνώμης, με αποτέλεσμα αλλαγές στον συσχετισμό των δυνάμεων της κυρίαρχης ομάδας η οποία χάνει προς όφελος των μη βίαιων ακτιβιστών. Αυτή  η μέθοδος απεκλήθη πολιτικό Jiu-Jitsu (Sharp, 1973). Εξάλλου, η βία ποτέ δεν παράγει  μια μη βίαιη κοινωνία, αλλά συνήθως αυτοπολλαπλασιάζεται» (Σπρέτνακ και Κάπρα, 1986:93), γεγονός που θυμίζει πως ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα, ακόμη και αν είναι άγιος.

Θυμίζω μόνο ότι οι πρώτοι αντιρρησίες συνείδησης για μη-θρησκευτικούς λόγους στην Ελλάδα (ο Μ. Μαραγκάκης και ο Θ. Μακρής) εμφανίστηκαν και διεκδίκησαν το ανθρώπινο δικαίωμα στην άρνηση στράτευσης και συμμετοχής σε στρατιωτικούς μηχανισμούς μέσα από το οικολογικό κίνημα και το περιοδικό «Αρνούμαι» που άρχισαν να εκδίδουν μέλη της Οικολογικής Κίνησης Θεσσαλονίκης στα μέσα της δεκαετίας του 1980.

Η μη-βία διακρίνει τους Πράσινους και από τις περισσότερες εκδοχές της «επαναστατικής» αριστεράς, αφού θεωρείται ότι η όποια στρατιωτική ή συνωμοτική οργάνωση εκπαιδεύει τους συμμετέχοντες στην υπακοή στην ιεραρχία ενός αυταρχικού εν πολλοίς μηχανισμού, και ως εκ τούτου έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το απελευθερωτικό πρόταγμα. Αλλά και στην αναρχική βία των εγχώριων μολότωφ, αντιτείνει πως η χρήση «ανταποδοτικής» βίας οδηγεί στην απώλεια των ηθικών ερεισμάτων των διαμαρτυρόμενων, με αποτέλεσμα αυτοί να ταυτίζονται με τους εξουσιαστές ως απλά «η άλλη όψη του νομίσματος» της βίας ενώ συν τοις άλλοις τους παρέχουν και όλη τη «νομιμοποίηση» για ένταση της καταστολής και της περιστολής των δικαιωμάτων. Γι’ αυτό και έχει ασκηθεί πολύ κριτική από πράσινους και μη-βίαιους ακτιβιστές προς το «μπλακ μπλοκ» του κινήματος ενάντια στην παγκοσμιοποίηση.

Η υιοθέτηση μορφών βίας αποτελεί μια θεμελιακά αυταρχική πρακτική και θεωρείται σε τελική ανάλυση ως αποτυχία συνεννόησης. Γι’ αυτό και δίνεται πολύ μεγάλη σημασία στη μελέτη όλων εκείνων των εναλλακτικών λύσεων που θα προωθήσουν το διάλογο, τη μη-βίαιη αποτροπή της βαρβαρότητας και τη χρήση των επιχειρημάτων σε μια διαδικασία πειθούς, για την επίλυση των συγκρούσεων. Αυτή η εστίαση φέρνει όχι μόνο μια ηθική υπεροχή στους χρήστες αυτών των μεθόδων, αλλά και διαγράφει το πέρασμα του ανθρώπινου πολιτισμού σε ένα ανώτερο στάδιο.

Ας κλείσουμε μόνο με την τοποθέτηση του John Lennon, όταν του ζήτησαν να τοποθετηθεί για τις εξεγέρσεις της νεολαίας κατά τη δεκαετία του ’60: «θα συμμετέχω στην επανάσταση μόνο αν αυτή είναι με λουλούδια»… (Για περισσότερα για τις μη-βίαιες τοποθετήσεις του Λέννον – ιδιαίτερα ενάντια στους Μαοϊστές της εποχής – δες και τα κείμενα και τα σχόλια μας σχετικά με το τραγούδι Revolution των Beatles, στο μπλογκ μας για το ροκ και την οικολογία: http://rockandecology.blogspot.com/2007/07/revolution-1-beatles-1968-non-violence.html).

Και ορισμένες σχετικές ιστοσελίδες:

http://www.ipb.org/index.html

http://www.wri-irg.org/

http://www.warresisters.org/

http://www.members.tripod.com/nviusa/

http://www.nonviolence.org/

http://www.eurplace.org/orga/ebco/

Και στα ελληνικά:

http://www.antigone.gr/

http://arnisi-strateusis.gr//

ΥΓ: Επειδή είναι σχεδόν βέβαιο ότι κάποιοι, με αφορμή τα παραπάνω, θα χρησιμοποιήσουν τα γνωστά κλισέ περί βομβαρδισμού της Γιουγκοσλαβίας, θεωρώ ότι όσοι υποστηρίζουν τη μη-βία συνεχίζουν να αποτελούν πλειοψηφία στα Πράσινα Κόμματα ανά τον κόσμο με ορισμένες προβεβλημένες εξαιρέσεις, και παραπέμπω στην απάντηση από το εκλογικό FAQ των Οικολόγων – Πράσινων: http://www.ecogreens.gr/ekloges/egfiles/ElectionFAQ.html#4