Παίδες και κόρες,

ποστάρω από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Καβάλας. Προς το παρόν επικρατεί ένα χάος (καλώδια, κομπιούτορες κλπ), αλλά όλα θα πάνε καλά.  Όταν θα έρθει η ώρα, θα πω (περίπου) αυτά:

*

Κάποιος παλιός σοφός, τότε που η ανθρωπότητα δεν είχε ανακαλύψει ακόμα τα μπλογκ, διαπίστωσε ότι ο άνθρωπος είναι ζώον κοινωνικόν. Για πολλούς αιώνες, η ανάγκη της κοινωνικότητας, της επικοινωνίας, της ανταλλαγής, καλυπτόταν με την αυτοπρόσωπη παρουσία στην αγορά – ή την πλατεία του χωριού. Η ίδια ανάγκη εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα, αλλά δεν υπάρχουν πια αγορές ή πλατείες, που να φιλοξενούν ανθρώπους που συνδιαλέγονται άμεσα μεταξύ τους. Όλες οι μορφές ενημέρωσης, επικοινωνίας, ανταλλαγής απόψεων ή εμπειριών, ακόμα και ψυχαγωγίας, χαρακτηρίζονται πλέον από τη διαμεσολάβηση, η οποία αμείβεται, άμεσα ή έμμεσα, για τις υπηρεσίες που προσφέρει.

Το κύριο χαρακτηριστικό της διαμεσολαβημένης επικοινωνίας, ψυχαγωγίας κλπ είναι η αυστηρά κάθετη και μονόδρομη λειτουργία της. Μια κλασσική εφημερίδα, για παράδειγμα, απευθύνεται στον αγοραστή – αναγνώστη, αλλά είναι πολύ δύσκολο να συμβεί το αντίστροφο. Και είναι σχεδόν αδύνατο να επικοινωνήσουν οι αναγνώστες της ίδιας εφημερίδας μεταξύ τους. Το ίδιο ισχύει για ένα βιβλίο, μια κινηματογραφική ταινία, μια συναυλία: η συμμετοχή του αναγνώστη ή του θεατή συνήθως περιορίζεται σε μια σιωπηλή και κατά μόνας επεξεργασία του προϊόντος που έφτασε ως αυτόν.

Η μονόδρομη διαμεσολάβηση είναι, επίσης, απαράβατος όρος και όριο του πολιτικού διαλόγου. Στη σημερινή ελληνική τηλεοπτική πραγματικότητα, μερικές δεκάδες πολιτικοί και δημοσιογράφοι συνομιλούν μεταξύ τους – κι αυτό είναι όλο. Ο πολίτης / θεατής περιορίζεται στο ρόλο του ακροατή και το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να αλλάξει κανάλι, για να πέσει πάνω σε μιαν άλλη παρέα, που κάνει την ίδια δουλειά με την προηγούμενη. Τα μεγάλα ζητούμενα της αμφίδρομης σχέσης, αλλά και της άμεσης συνομιλίας παραμένουν μετέωρα. Είπαμε, δεν υπάρχουν πια αγορές και πλατείες – ακόμα και τα καφενεία των δυο προηγούμενων αιώνων, που λειτουργούσαν ως χώροι άμεσου, αδιαμεσολάβητου διαλόγου, έχουν περάσει στην ιστορία.

Η μεγάλη επιτυχία των μπλογκ, που τη βλέπουμε σήμερα και στη χώρα μας, κατά τη γνώμη μου οφείλεται στο ότι απαντούν ικανοποιητικά στα αιτήματα της ισότιμης σχέσης στην επικοινωνία και της οριζόντιας διασύνδεσης των ανθρώπων που έχουν κοινά ενδιαφέροντα. Κι αυτό γίνεται αμέσως, εννοώ πολύ γρήγορα. Κατά κάποιον τρόπο, λειτουργεί ξανά η αγορά, με την παλιά της έννοια. Κι όχι μονάχα η αγορά, αλλά και η παρέα, η μεγάλη παρέα, την οποία έχει ουσιαστικά εξαφανίσει ο σύγχρονος τρόπος ζωής.

Μήπως μιλάμε για ένα υποκατάστατο; Κατ’ αρχήν, ναι. Οι ανταλλαγές πάσης φύσεως που υλοποιούνται με τα μπλογκ είναι υποκατάστατο της πραγματικής, in vivo, επαφής των προσώπων. Από την άλλη μεριά, προσφέρεται για πρώτη φορά σε αυτή την έκταση και με αυτή την πληρότητα μια άλλη δυνατότητα, που δεν υπήρχε ως τώρα: αίρονται όλες οι δεσμεύσεις και οι περιορισμοί του χώρου και του χρόνου. Επικοινωνούμε με την ίδια ευκολία με εκείνο τον ιστολόγο που κάνει το μεταπτυχιακό του στην Αγγλία και με εκείνον που ζει το διπλανό διαμέρισμα. Αυτό που χάνουμε σε βάθος, δηλαδή την άμεση διαπροσωπική σχέση, το κερδίζουμε σε πλάτος, επικοινωνώντας με ανθρώπους που, λίγα μόνο χρόνια πριν, δε θα γνωρίζαμε ποτέ.

Οι άμεσες σχέσεις παραμένουν αναντικατάστατες, αλλά και οι διαδικτυακές αποδεικνύονται εξαιρετικά λειτουργικές και παραγωγικές. Προσωπικά, αν ήμουν υποχρεωμένος να επιλέξω ανάμεσα στις δύο, θα διάλεγα χωρίς δισταγμό τις πρώτες. Αλλά, θα με στεναχωρούσε πολύ η απώλεια των άλλων. Στην περίπτωση αυτή έχουμε να κάνουμε με ένα συναμφότερον, πολύ καινούριο, αλλά ιδιαίτερα γοητευτικό.

Ας θίξουμε τώρα, όσο μας επιτρέπουν τα χρονικά περιθώρια, ελάχιστες από τις πολλές ενδιαφέρουσες πλευρές του νέου μέσου που μας απασχολεί.

Είναι τα μπλογκ επανάσταση στην επικοινωνία;

Δε νομίζω. Πραγματικές επαναστάσεις στην επικοινωνία ήταν η τυπογραφία και ο τηλέγραφος, που εκμηδένισαν τις δυσκολίες και τις αποστάσεις, για τη μεταφορά της πληροφορίας. Το διαδίκτυο, μέρος του οποίου είναι τα μπλογκ, απλά συνεχίζει, πάνω στην ίδια λογική. Κι επειδή έγινε μετά, ενσωματώνει όσα από τις προηγούμενες εποχές και τις προηγούμενες μορφές επικοινωνίας του ταιριάζουν. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της νέας επικοινωνιακής πραγματικότητας έχουν περιγραφεί ως εξής: Η δυνατότητα επικοινωνίας στο δίκτυο και η πρόσβαση σε πληροφορίες μπορεί να γίνει πολύτιμη. Μου φαίνεται ότι το internet θα γίνει πολύ γρήγορα το σημαντικότερο μέσο δημοσιοποίησης, γιατί καταφέρνει να προσομοιώσει την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας, καλύτερα από τα άλλα μέσα, μπορεί να επεκταθεί γεωγραφικά (στο χώρο) πιο γρήγορα από τα άλλα μέσα, η πρόσβαση σ’ αυτό μπορεί να γίνει φθηνότερη και από την χρήση του μπορεί να προκύψει οικονομικό όφελος. Πρέπει να είναι σαφές, ότι πρόκειται για μία αφαίρεση όπως η γλώσσα, η γραφή ή το χρήμα. Πολλές μέθοδοι αφαίρεσης, αυτό σημαίνει και επανασύνθεσης, συγκεντρώνονται σ’ αυτό το καινούριο μέσο κι αυτό του δίνει δύναμη. Είναι ελπιδοφόρο που αυτή η επαναδιάταξη στην τηλεπικοινωνία, κι όσο απ’ αυτήν αποστραγγίζεται στην επικοινωνία, μπορεί να γίνεται με αποκεντρωτικές αρχές. Παρόλ’ αυτά μη ξεχνάτε ότι η ουσία βρίσκεται αλλού και μ’ αυτό δεν εννοώ τον κόσμο των ιδεών.(1)

Αλλά εκτός από τις αισιόδοξους υπάρχουν και οι σκεπτικιστές, ένας από τους οποίους (2) υποστήριξε σε μια σχετική συζήτηση της καλύβας ότι το διαδίκτυο στην ουσία και τη λειτουργία του είναι κυρίως άπειρα αναλυτικό και άπειρα συνδυαστικό, όχι συνθετικό. Ότι καθοριστικός παράγοντας είναι η ίδια η μαζικότητα της χρήσης του μέσου, κάτι όχι κατ’ ανάγκην ταυτόσημο με τη δημοκρατικότητα. Και συμπλήρωσε: Από τη μαζικότητα επάγεται και η μοναδική ηθική του δικτύου: ότι τίποτα δεν απαγορεύεται, ότι όλα πρέπει να ακούγονται και τίποτα να μη λογοκρίνεται. Ακόμα και στο ελληνικό μπλογκοχωριό μπορεί κανείς να παρατηρήσει την εμμονή σ’ αυτήν την ηθική επιταγή. Αυτό μπορεί να μοιάζει και να είναι η ελευθερία του λόγου της νεωτερικότητας, μα στη λειτουργία του πράγματος είναι η θεμελιώδης συνθήκη ύπαρξης της μαζικότητας, του νέου κόσμου δηλαδή. Θα δείξει αν είναι και θαυμαστός.

Δεν θα αντισταθώ στον πειρασμό, σε αυτό το σημείο, να τονίσω ότι το πρόβλημα της σύνθεσης είναι η μεγάλη αδυναμία, του σύγχρονου ανθρώπου, όπως τον διαμόρφωσε το δυτικό παράδειγμα. Και σα να μην έφτανε αυτό, το άπειρο της πληροφορίας που έχει στη διάθεσή του τον αποπροσανατολίζει, τον κάνει να αισθάνεται ότι έχει κιόλας κατακτήσει την ουτοπία του αναγεννησιακού ανθρώπου. Κλείνω την παρένθεση αυτή, όσο είναι καιρός – και επανέρχομαι στα μπλογκ!

Είναι ενδιαφέρον ότι, χάρη στην τεχνολογική εξέλιξη, δίνεται η δυνατότητα για νέους συνδυασμούς του λόγου με εικόνα και ήχο, σε όλες τις πιθανές παραλλαγές τους. Ωστόσο, το κύριο συστατικό του ιστολογείν παραμένει ο γραπτός λόγος, με όλες του τις συμβάσεις, ο οποίος ορισμένες φορές, ανάλογα με το θέμα της συζήτησης, δανείζεται χαρακτηριστικά του προφορικού λόγου, όπως η ταχύτητα, τα αστειάκια, οι ατάκες. Όπως παρατήρησε ένας σχολιαστής στην καλύβα, εξίσου σημαντικό όμως είναι ότι αποτελεί και, τρόπον τινά, δημόσιο, «τελετουργικό» λόγο: ο λόγος του καθενός μας εδώ μέσα δεν είναι ούτε ακριβώς ο προφορικός του λόγος ούτε ο γραπτός, αλλά μία ιδιόλεκτος που διαμορφώνεται από (και διαμορφώνει) την επιλεγμένη δημόσια περσόνα του.(3)

Τα μπλογκ αντιμάχονται ή βοηθούν τις συλλογικότητες;

Η εμπειρία δείχνει ότι τα μπλογκ όχι μόνο δεν αντιμάχονται τις συλλογικότητες, αλλά μπορεί να τις βοηθήσουν, καθώς ευνοούν τη διαδραστική, αμφίδρομη αλλά και οριζόντια επικοινωνία. Μόνο που όλα (και όλοι) βρίσκονται ανά πάσα στιγμή εκτεθειμένοι στην κριτική. Αλλά αυτό δε νομίζω πως είναι κακό. Παραπλήσιο ερώτημα είναι αν τα μπλογκ αποτελούν τα ίδια ένα κοινωνικό κίνημα ή αν μπορεί να αναπτυχθούν επιμέρους κινήματα μέσα από αυτά. Στο πρώτο, η δική μου απάντηση είναι αρνητική, στο δεύτερο αρνητική με επιφυλάξεις. Το μέσον που χρησιμοποιούμε μπορεί να διευκολύνει τη διάδοση μιας ιδέας ή ενός αιτήματος, να φέρει σε επαφή ανθρώπους. Αλλά η δημιουργία μιας νέας συλλογικότητας, ενός κινήματος ή ακόμα και μιας πετυχημένης δραστηριοποίησης ή καμπάνιας (που είναι το πιο απλό) είναι διαφορετική υπόθεση. Στο σημείο αυτό (όπως και σε όλα τα υπόλοιπα) υπάρχουν και διαφορετικές προσεγγίσεις. Για παράδειγμα, η Φιλελεύθερη Συμμαχία, χαρακτηρίζεται δημόσια από μέλη της ως «κόμμα του διαδικτύου», με την έννοια ότι το ίντερνετ (και τα μπλογκ) έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία αυτού του νέου κόμματος, αλλά και στην προώθηση της πολιτικής του αντζέντας.

Η πολιτική αντιπαράθεση δεν είναι το κύριο θέμα των μπλογκ, κατά καιρούς όμως απασχολεί εκατοντάδες ιστολόγους, ανάλογα με τη συγκυρία και την επικαιρότητα. Τον τελευταίο χρόνο παρατηρείται μια πολύ γρήγορη αύξηση των αμιγώς πολιτικών ιστολογίων, μερικά από τα οποία πετυχαίνουν υψηλές επισκεψιμότητες και γίνονται δημοφιλή. Αλλά αυτό συμβαίνει μονάχα σ’ εκείνες τις ευτυχείς περιπτώσεις που ο ιδιοκτήτης του πολιτικού μπλογκ είναι πρώτα απ’ όλα καλός μπλόγκερ – ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Με τα προηγούμενα δεν εννοώ τα μπλογκ των βουλευτών, τα οποία επίσης αυξάνονται σε αριθμό τελευταία και με τα οποία δεν μας επιτρέπει ο χρόνος να ασχοληθούμε περισσότερο.

Δυο λόγια για τις περσόνες

Οι περισσότεροι μπλόγκερ (σε μια αναλογία 60/40, σύμφωνα με μια έρευνα που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα, αλλά περιγράφει την κατάσταση ενάμισι χρόνο πριν) χρησιμοποιούν ψευδώνυμα – περσόνες. Είναι ενδιαφέρον το φαινόμενο που παρατηρείται πολύ συχνά, οι περσόνες να καλλιεργούν το χαρακτήρα και το ύφος τους, να αυτονομούνται από τα πρόσωπα που τις δημιούργησαν και να «ζουν» μια ξεχωριστή ζωή στη μπλογκόσφαιρα! Η περσόνα είναι το αποτέλεσμα της δυνατότητας που δίνουν τα μπλογκ στον καθένα, να μην αποκαλύπτει την ταυτότητά του στους διαδικτυακούς συνομιλητές του. Έχουν γίνει ατελείωτες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις στα μπλογκ γύρω από αυτό το θέμα – και υποθέτω ότι θα γίνουν κι άλλες στο μέλλον. Περιορίζομαι να σημειώσω εδώ ότι όπως η επωνυμία δεν εξασφαλίζει την ποιότητα και την εγκυρότητα του εκφερόμενου λόγου, έτσι και η ψευδωνυμία (η περσόνα δηλαδή) δεν αναστέλλει αυτά τα ζητούμενα.

Η δική μου εμπειρία από το μπλόγκιν

Ελπίζω, ως τώρα να μη σας έκανα να πλήξετε αφόρητα – αν και περνάει από το μυαλό μου κάτι τέτοιο. Μέχρι χθες το βράδυ προβληματίστηκα πολύ για το τι θα μπορούσε να ενδιαφέρει ένα μικτό ακροατήριο, από μπλόγκερ και ανθρώπους που δε γνωρίζουν πολλά πράγματα για τα ιστολόγια. Αφού ο τίτλος της εκδήλωσης είναι η εμπειρία του μπλόγκιν, σκέφτηκα πως, ολοκληρώνοντας την παρουσίαση γύρω από ένα θέμα που πολύ δύσκολα παρουσιάζεται, να προσπαθήσω να σας παρουσιάσω τη δική μου εμπειρία.

Το 2005 ήταν μια πολύ σκληρή χρονιά για μένα. Ό,τι είχα και δεν είχα, η ίδια μου η ζωή, παίχτηκε κορώνα γράμματα. Στο περιθώριο της πραγματικής ζωής, ανακάλυψα τα μπλογκ και μου άρεσαν. Για δυο ή τρεις μήνες, όποτε ήθελα να ξεκουραστώ ή να ξεχαστώ, σεργιανούσα στη μπλογκόσφαιρα. Τότε, εκείνη τη μακρινή εποχή, τα μπλογκ ήταν ελάχιστα, σε σχέση με το σημερινό αριθμό τους. Ήταν πολύ εύκολο, καθώς είμαι εθισμένος από παιδί στην ανάγνωση, να μελετήσω τα περισσότερα και να τσεκάρω στα «αγαπημένα» του υπολογιστή, όσα μου δημιούργησαν τη διάθεση να τα επισκεφτώ ξανά. Κάτι που είναι απολύτως αδύνατο σήμερα, με τα δεκάδες χιλιάδες ιστολόγια που υπάρχουν.

Σερφάροντας εδώ κι εκεί έβλεπα μια δυνατότητα που δεν την είχα φανταστεί ως τότε: ότι μπορούσα μέσα από ένα μπλογκ να παρουσιάσω τα γραφτά μου σε κάποιους ανθρώπους, που όπως κι εγώ, κυκλοφορούσαν στο διαδίκτυο, αγνοώντας τη διαδικασία της κλασσικής έντυπης έκδοσης. Στο σημείο αυτό εκμεταλλεύτηκα, χωρίς να το ξέρω, την πρώτη από τις πολλές δυνατότητες των μπλογκ – την άμεση, σε μηδενικό χρόνο, υλοποίηση της ιδέας: Το πρωί το αποφάσισα, το μεσημέρι ήμουνα κιόλας μπλόγκερ. Η ιστορική ημερομηνία της γέννησης των «μυστικών του Κόλπου» ήταν 6 Σεπτεμβρίου 2005.

http://tamystikatoukolpou.blogspot.com/2005/09/blog-post_112603426184472551.html

Πέντε φωτογραφίες από το κινητό, ένα επεξηγηματικό κειμενάκι, ανάρτηση. Και, ω του θαύματος, την ίδια μέρα, έφτασαν τα πρώτα σχόλια! Το δεύτερο ήταν της όμορφης κυρίας που κάθεται δίπλα μου, της Ψιλικατζούς:

Πάνο καλωσήρθες,(πολύ δυναμικά, όπως βλέπω).
Εν αναμονή μουσικών και οικολογικών ταξιδιών, λοιπόν!
(ψοφάω για μυστικά, γουστάρω τρελλά τον τίτλο!).

Καλοτάξιδος λοιπόν.

Από τότε μου έμεινε η συνήθεια, όποτε καλοσορίζω έναν νέο ιστολόγο, να του εύχομαι «καλοτάξιδος». Γιατί, όπως ήξερε ήδη η Κωσταντίνα, το μπλογκ είναι ένα ταξίδι. Ένα ταξίδι που μπορεί να τελειώσει πολύ γρήγορα – ή να κρατήσει πολύ καιρό και να σε φέρει σε πρωτόγνωρες πολιτείες. Κι από την άλλη μεριά, αν είσαι τυχερός, να σε φέρει σε επαφή, σε γνωριμία, σε φιλία, με δεκάδες και εκατοντάδες ανθρώπους, που θα ακούσουν τις ιστορίες σου και θα παρακινηθούν να αφηγηθούν τις δικές τους.

Οι αριθμοί δε λένε πάντα την αλήθεια, αλλά μπορεί να είναι ενδεικτικοί.

Στα δυόμιση χρόνια που ασχολούμαι με το μπλόγκιν έφτιαξα έξι ιστολόγια και συμμετείχα σε ένα έβδομο. Ανέβασα πάνω από 1600 θέματα (ποστ) που δέχτηκαν περισσότερες από ένα εκατομμύριο επισκέψεις και περίπου σαράντα χιλιάδες σχόλια. Τους τελευταίους μήνες, έντεκα χιλιάδες ξεχωριστοί άνθρωποι επισκέπτονται κάθε μήνα την «καλύβα ψηλά στο βουνό» – κι απ’ αυτούς οι τέσσερις χιλιάδες περίπου είναι τακτικοί αναγνώστες της. Το πιο σημαντικό, γνώρισα πολλές δεκάδες ανθρώπους και μίλησα μαζί τους αστεία και σοβαρά. Για λογοτεχνία, ποίηση, μουσική, πολιτική, σχέσεις, ιστορία,

…αλλά και για ταξίδια, στοχασμούς, βιβλία, τσίπουρα και μεζέδες, ανθρώπινα πάθη και λάθη, φωτογραφίες, γυναίκες, διακοπές, παρέες, για τη δουλειά, την οικογένεια, τις μνήμες του παρελθόντος, για τη Θεσσαλονίκη και την Περαία – αλλά και για την ίδια τη μπλογκόσφαιρα, τον ιδεατό χώρο που κυκλοφορούμε και που έγινε κιόλας μια μεγάλη πολιτεία, ίση ή και μεγαλύτερη από την Καβάλα.

Εκτός από αυτά, υπήρχε πολύ συχνά ο σχολιασμός της καθημερινότητας, πολιτικής και κοινωνικής. Αλλά και κάτι άλλο, πολύ σημαντικό για μένα: τα σχόλια που δέχτηκα για τη λογοτεχνική μου δουλειά, δηλαδή για περισσότερα από πενήντα διηγήματα και αφηγήματα, ένα μυθιστόρημα, ένα θεατρικό έργο – και για τα κομμάτια που ετοίμασα πειραματιζόμενος με το καινούριο μέσο που είχα στη διάθεσή μου, δηλαδή συνδυασμούς εικόνας και λόγου, μουσικές μυθοπλασίες, διαδικτυακά κόμικ και διαδραστικά σατιρικά ποιητικά γυμνάσματα.

Τέλος, ένα πολύ σημαντικό κομμάτι των «μυστικών του Κόλπου» και της «καλύβας» υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι οι φιλοξενίες κειμένων που γράφτηκαν από φίλους που γνωρίζω προσωπικά, αλλά και αγνώστους, ανθρώπους που δεν γνωρίζω παρά το διαδικτυακό τους ψευδώνυμο. Και δε μιλάμε για έναν και δύο, αλλά για περισσότερους από είκοσι!

Τα μπλογκ μου, ιδιαίτερα η καλύβα, είναι η ψηφιακή αντανάκλαση του πραγματικού μου εαυτού. Όχι ολοκληρωτική, όχι εφ’ όλης της ύλης. Υπάρχουν πάντοτε πτυχές που δεν προορίζονται για κοινή θέα, καταστάσεις, εμπειρίες, σκέψεις, που μπορούν να συζητηθούν μονάχα στα πλαίσια του ιδιωτικού βίου και των φίλων της πραγματικής ζωής. Αλλά, ακόμα κι έτσι, τα μπλογκ μου είναι αντιπροσωπευτικά για το τι είμαι, τι σκέφτομαι, τι με ενδιαφέρει. Το ταξίδι ως τώρα ήταν συναρπαστικό και, αν υπάρχει υγεία και τύχη, θα συνεχιστεί. Οι στίχοι του Άρη Αλεξάνδρου, στην προμετωπίδα των «μυστικών του Κόλπου»

http://tamystikatoukolpou.blogspot.com/

Δοκίμαζε, συνέχισε τα γυμνάσματά σου. Κοίτα που κ’ η θάλασσα ανακατεύει συνεχώς ουρανό και φύκια πασχίζοντας να βρει το σωστό της χρώμα

εξακολουθούν να μου μιλάνε. Και για τη σχέση μου με τους ανθρώπους που συναντάω στα ιστολόγια, τα λέει όλα ο στίχος του Γιώργου Σεφέρη, στην καλύβα:

https://panosz.wordpress.com/

σε κοίταζα μ’ όλο το φως και το σκοτάδι που έχω.

—

(1) delta-kapa

(2) Αντώνης

(3) π2