Συνεταιρικό ποστ. Γράφουν ο Πάνος και ο θείος Ισίδωρος.

Ο Δύων Ανατέλλων, σ’ ένα πολύ ενδιαφέρον ποστ:

http://opusdays.blogspot.com/2006/04/blog-post_114562716039739479.html

*

Στη συζήτηση εκείνη είχα πάρει μέρος κι εγώ, με το ακόλουθο τριπλό σχόλιο:

Θα ξεκινήσω το σύντομο (ελπίζω) σχόλιό μου, από την ακόλουθη φράση του οικοδεσπότη:

Και δεν θα μπορούσα να μην αναφέρω και εδώ, την για άλλη μια φορά προδοτική και επαίσχυντη στάση της εκκλησίας που με εξαίρεση ελάχιστους χαμηλόβαθμους ιεράρχες, όχι απλώς ανέχτηκε, αλλά συνεργάστηκε και πρωτοστάτησε στο όνειδος

Η αλήθεια είναι πως ουδείς υψηλόβαθμος ή χαμηλόβαθμος ιεράρχης ή ηγούμενος (πχ από το Άγιον Όρος) εξέφρασε την παραμικρή ενόχληση για τη χούντα (μοναδική εξαίρεση, ο παπα- Πυρουνάκης). Αντιθέτως, οι ιεράρχες επέδειξαν ιδιαίτερο ζήλο για τη στήριξη της «Επαναστάσεως» εκτρεπόμενοι ακόμα και σε αηδείς ύμνους προς «την επί Γης Δέσποινα» – την κυρα Γιώργαινα δηλαδή (αναλυτικά για όλα αυτά έχει γράψει ο ΙΟΣ της Ελευθεροτυπίας – υπάρχουν στο δικτυακό τους τόπο)

Ένα το κρατούμενο η Εκκλησία. Αλλά υπάρχουν κι άλλα: Ο στρατός, για παράδειγμα. Συνεργάστηκε / υποτάχτηκε η μεγάλη μάζα των αξιωματικών στη χούντα, ναι ή όχι; Κι αν δε λάβουμε στα σοβαρά υπόψη το «κίνημα» του Κοκού, μονάχα μια σοβαρή αντιχουντική ενέργεια εκδηλώθηκε μέσα από τις ένοπλες δυνάμεις, αυτή του Ναυτικού – που κορυφώθηκε με τις ενέργειες του «Βέλος».

Αυτό που έκαναν η Εκκλησία και οι Ένοπλες Δυνάμεις (συνεργασία / υποταγή) το έκαναν και πολλοί ακόμα: Η Δικαιοσύνη, η Ακαδημία Αθηνών, τα Πανεπιστήμια. Ανάμεσα στους δικαστικούς, τους ακαδημαϊκούς και τους πανεπιστημιακούς της εποχής υπήρξαν ορισμένοι (ελάχιστοι) που διακινδύνευσαν τη θέση τους – και πολλά ακόμα – αντιτιθέμενοι στη χούντα. Ωστόσο, η συντριπτική πλειοψηφία τους είτε συνεργάστηκε ευχαρίστως, είτε υποτάχτηκε, χωρίς πολλά πολλά.

Συνολικά η κρατική μηχανή, με τη στενή και την ευρεία έννοια, έπεσε σαν ώριμο φρούτο στην αγκαλιά της χούντας. Από τον ΟΠΑΠ μέχρι τα νοσοκομεία και από τη ΔΕΗ ως τα Υπουργεία, ουσιαστικά η χούντα δεν αντιμετώπισε κανένα σοβαρό πρόβλημα με το κράτος, ούτε με τους κοινωνικούς θεσμούς. Ήταν πολύ φυσικό, γιατί σε επίπεδο εξουσίας (έκφραση της οποίας είναι οι κρατικές /κοινωνικές δομές) η χούντα δεν υπήρξε ΤΟΜΗ, αλλά ΣΥΝΕΧΕΙΑ του μετεμφυλιακού status quo.

Αν αυτό ακούγεται περίεργο, σκεφτείτε πότε απολύθηκαν οι τελευταίοι κρατούμενοι του εμφυλίου. Πότε καταργήθηκαν οι παρακολουθήσεις /το φακέλωμα / τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων / η παντοδυναμία της χωροφυλακής στην ύπαιθρο / πότε νομιμοποιήθηκε το ΚΚΕ / πότε επέστρεψε η μεγάλη μάζα των πολιτικών προσφύγων κλπ. Ο εμφύλιος ΣΥΝΕΧΙΖΟΤΑΝ (μονομερώς) όταν ήρθε η χούντα – και τα βρήκε όλα όσα της χρειαζόντουσαν έτοιμα!

*

Μια ενδιαφέρουσα παράμετρος έχει να κάνει με το πολιτικό προσωπικό της εποχής – αν ληφθεί υπόψη ότι ο Κ. Καραμανλής (η μοναδική πολιτική προσωπικότητα με σχετικό κύρος) βρισκόταν εκτός Ελλάδος. Παπανδρέου (ο υπ’ αριθμ. 1 υπεύθυνος και ένοχος για τα Δεκεμβριανά), Κανελλόπουλος (Μακρόνησος = ο Νέος Παρθενών), ο εσμός των αποστατών με επικεφαλής τον Μητσοτάκη… Με λίγα λόγια ΟΥΤΕ ΕΝΑΣ από δαύτους με πραγματικό (δηλ. μη πελατειακό) λαϊκό έρεισμα. Και πάνω απ’ όλους αυτούς ο θλιβερός «ανώτατος άρχων», ο Κοκός, ο οποίος ΥΠΕΓΡΑΨΕ το βασιλικό διάταγμα για τη σύσταση της πρώτης χουντικής κυβέρνησης – αντί να πει ορθά κοφτά στον Παττακό να βάλει το στυλογράφο εκεί που ήξερε!

Με άλλα λόγια, σε πολιτικό επίπεδο η χούντα έπαιζε χωρίς αντίπαλο, στο γήπεδό της, το γήπεδο του μετεμφυλιακού κράτους / θεσμών / πολιτικής (για την αριστερά, παρακάτω). Ο «κεντρώος» – δηλαδή ο ψηφοφόρος του Παπανδρέου, δηλαδή ο παλιός ΕΑΜίτης που δεν είχε ξεμπλέξει ακόμα καλά καλά με την Ασφάλεια, μια σκασίλα είχε να ξαναβάλει το κεφάλι του στο ντορβά- για χάρη τίνος; Η χούντα ήταν, σε στρατηγικό επίπεδο, η συνέχεια της ίδιας πολιτικής, με άλλα μέσα. Και η πολιτική (αντικομμουνισμός / κυριαρχία ΗΠΑ κλπ) ήταν δεδομένη για όλους. Με την πάροδο των ετών άλλαξαν κάποια δεδομένα, αλλά εδώ μιλάμε πάντοτε για το 1967.

*

Ας ξεκινήσω το δεύτερο σχόλιό μου και πάλι με ένα απόσπασμα (από σχόλιο) του οικοδεσπότη:

Να το πούμε απλά και καθαρά. Η χούντα των συνταγματαρχών που στην πραγματικότητα πρόλαβε αυτή των Στρατηγών πρόλαβε τις εκλογές από τις οποίες θα προέκυπτε σύμφωνα με όλα τα στοιχεία, Κεντροαριστερά, με κυβέρνηση μη ελεγχόμενη από την Ουάσιγκτον

Η αλήθεια είναι η ακριβώς αντίστροφη: η χούντα μπόρεσε να επιβληθεί επειδή δεν υπήρχε καμιά πιθανότητα «κεντροαριστεράς». Επειδή αυτό ακούγεται μάλλον τραβηγμένο, σπεύδω να εξηγηθώ.

Με τη λήξη του εμφυλίου, το ΚΚΕ επέλεξε την τακτική «το όπλο παρά πόδα». Όσο περνούσαν τα χρόνια, αυτό μετατρεπόταν στην πολιτική «καμιά συνεργασία με τον ταξικό εχθρό» – του Κέντρου συμπεριλαμβανομένου. Η τακτική αυτή ακολουθήθηκε με μεγάλη συνέπεια από την ηγεσία (που βρισκόταν στο εξωτερικό) αλλά δημιούργησε μεγάλες εσωτερικές τριβές στην αριστερά. Λέγεται (από ιστορικούς, όπως ο Γ. Μαργαρίτης) ότι η αποκήρυξη Πλουμπίδη οφείλεται στο γεγονός ότι ο τελευταίος άφηνε κάποια περιθώρια για συνεργασία με το Κέντρο.

Από την άλλη μεριά, οι καταδιωκόμενοι επαρχιώτες του ΕΑΜ κατέφυγαν στα μεγάλα αστικά κέντρα (κυρίως στην Αθήνα) και επειδή δεν υπήρχε καμιά άλλη δυνατότητα εργασίας, δούλεψαν στο κύκλωμα της οικοδομής – την “ατμομηχανή της ανάπτυξης” εκείνη την περίοδο. Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 πολλοί απ’ αυτούς (και μάλλον οι πιο …δραστήριοι τέως ΕΑΜίτες) είχαν ήδη γίνει εργολάβοι, παρέμεναν de facto ακροατήριο του ΚΚΕ, αλλά ψήφιζαν μαζικά Ένωση Κέντρου, δηλαδή Παπανδρέου (με μία και μόνη εξαίρεση, όταν η ΕΔΑ αναδείχτηκε αξιωματική αντιπολίτευση και …κούφανε το σύμπαν).

Να μην ξεχνάμε και τις μεγάλες μάζες των τέως ταγματασφαλιτών, των ανταρτόπληκτων, των παραδοσιακών βασιλικών κλπ, οι οποίοι δεν ήταν μεν απόλυτη πλειοψηφία, αλλά αποτελούσαν ένα σημαντικότατο τμήμα του ελληνικού λαού. Γι’ αυτούς η χούντα (την οποία υποστήριξε έμπρακτα και ο βασιλιάς) δεν ήταν κάτι υποχρεωτικά κακό – για να μην πούμε πως βρισκόταν μέσα στην πολιτική τους «κουλτούρα».

Αυτός είναι και ο (πρακτικός) λόγος που δεν αντέδρασε κανένας στις 21.4.1967. Οι λίγοι, έτσι κι αλλιώς, πιστοί του ΚΚΕ συνελήφθησαν αμέσως. Οι πολλοί (τέως του ΕΑΜ, ψηφοφόροι του Κέντρου) δεν είχαν ούτε την πολιτική βούληση, ούτε καμιά οργάνωση (οι πελατειακές σχέσεις με τους βουλευτές του Κέντρου δεν ήταν βέβαια οργάνωση) αλλά είχαν ξεκάθαρο το πολιτικό πλαίσιο: η Ελλάδα, ακόμα κι αν είχε πρωθυπουργό τον Παπανδρέου, ήταν: α. αμερικάνική αποικία, β. αντικομμουνιστική αποικία και γ. αποικία που τη διοικούσε το βαθύ κράτος (και παρακράτος) με επικεφαλής το Παλάτι. Επιπλέον, το 1967 απείχε από το 1949 μόλις δεκαοχτώ χρόνια…

Μοιάζει λοιπόν αφελής η απορία που διατυπώνεται «μα που ήταν οι οικοδόμοι;» (το έγραψε ο Νίκος Δήμου, στο δικό του επετειακό ποστ). Οι «οικοδόμοι» είχαν ακόμα στο πετσί τους τις διώξεις από το ’45 και μετά, προερχόντουσαν από μια τρομερή ήττα (συντριβή, για την ακρίβεια) και προσπαθούσαν για την κοινωνική τους ενσωμάτωση. Αν άκουγαν όμως από τους σεπτούς φορείς της αστικής τάξης (τους απογόνους των κοτσαμπάσηδων που παρίσταναν την αστική τάξη…) δηλαδή τις ηγέτιδες δυνάμεις της κοινωνίας (πανεπιστημιακούς, οικονομική ελίτ, διοικούσα Εκκλησία, βουλευτές – πολιτευτές κλπ) ένα ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ θα κατέβαιναν στους δρόμους. Όπως το είχαν κάνει για την Κύπρο και για την προάσπιση της δημοκρατικής νομιμότητας (Ιουλιανά) λίγα μόλις χρόνια νωρίτερα – ανταποκρινόμενοι στις προσκλήσεις Κεντρώων ή και Δεξιών πολιτικών.

Είναι ντροπή να αποδίδεται ο ψόγος της μη αντίδρασης στην επιβολή της χούντας στους αγρότες και στους «οικοδόμους». Αλλωνών ήταν η πρώτη και κύρια ευθύνη – και δεν ανταποκρίθηκαν, όπως δεν είχαν ανταποκριθεί (επαρκώς, τουλάχιστον) και στην Κατοχή.

Και βέβαια είναι λάθος να γίνεται λόγος για «κεντροαριστερά» στα 1967.

*

Ο οικοδεσπότης δίνει χαρακτηριστικά παραδείγματα παραγωγής πολιτισμού, τα χρόνια πριν τη χούντα (Μίκης, Ρίτσος, Επιτάφιος, Χατζιδάκις, μπουάτ, Μαυρουδής κλπ) και καταλήγει:

Το τι έγινε στην Ελλάδα από το 58 περίπου μέχρι το φονικό του 67 , είναι κάτι που αν το συλλάβει κανείς θα ζαλιστεί

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, δεν είναι ακριβώς έτσι. Σε πολλές ακόμα χρονικές περιόδους του εικοστού αιώνα ως το 1967 (και σχεδόν πάντοτε σε δύσκολες ή τραγικές πολιτικές ή εθνικές συνθήκες) παρατηρήθηκαν ανάλογες εξάρσεις και επιτεύγματα. (Ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι, μεγάλη ποίηση και λογοτεχνία, «γενιά του ‘30» κλπ). Οι Θεοδωράκης – Χατζιδάκις υπήρξαν πράγματι οι κορυφαίοι της δεκαετίας του ’60 – αλλά παρέμειναν κορυφαίοι και στις επόμενες δεκαετίες, μετά τη χούντα.

Εδώ, νομίζω, βρίσκεται ο κόμπος: με την πτώση της χούντας απελευθερώθηκε μια τεράστια δυναμική – μεταξύ των άλλων και στο πεδίο του πολιτισμού. Μεγάλο μέρος της εξατμίστηκε, αλλά πολλά πράγματα έμειναν και σήμερα τα θεωρούμε αυτονόητα (πχ η εμπέδωση της θεσμικής τάξης στο πολίτευμα αλλά και η αναγνώριση της σημασίας της λαϊκής μουσικής – ο Μπιθικώτσης στο Ηρώδειο). Το εκκρεμές κινήθηκε αποφασιστικά προς την άλλη πλευρά, την αντιδιαμετρική της χούντας. Το ότι δεν έμεινε εκεί, αλλά ισορρόπησε κάπου …στη μέση, ήταν μάλλον φυσιολογική εξέλιξη.

Ήδη οι δυνατότητες στο πεδίο του πολιτισμού είναι (θεωρητικά) απεριόριστες. Καμιά σχέση με τη θλιβερή περίοδο της χούντας ή την επίσης θλιβερή περίοδο ΠΡΙΝ τη χούντα, όπου τα πάντα καθοριζόντουσαν από καθεστωτικές (δεξιές) ή κομματικές (αριστερές) νόρμες.

Η χούντα έφερε πολλά πράγματα «πίσω» αλλά λειτούργησε και ως καταλύτης για την απελευθέρωση της ελληνικής κοινωνίας από παραδοσιακούς της καταναγκασμούς (το «πατρίς θρησκεία οικογένεια» είναι ένας μονάχα από τους καταναγκασμούς που χρεοκόπησαν, αν και τελευταία τείνει να επιστρέψει …εξ αριστερών!). Νομίζω ότι είναι λάθος να αποδίδουμε υστερήσεις /παθολογίες / φτήνιες του σήμερα αποκλειστικά στην περίοδο της χούντας – ιδιαίτερα στον τομέα του πολιτισμού.

*

Φίλε Δύοντα – Ανατέλλοντα, αυτά τα ολίγα ως συμβολή στον προβληματισμό που προκάλεσε το κείμενό σου. Ευχαριστώ για τη φιλοξενία.
8:12 μμ, Απρίλιος 23, 2006

Ακολουθεί ο θείος Ισίδωρος:

Τσίκι τσίκι
Τσίκι τσίκι
Φαγαμε και το κατσικι

Ανηψιε καλα τους τα λες για τη χουντα και τα ρεστα. Να προσθεσω και γω δυο κουβεντες. Δεν πρεπει να ξεχναμε μεσα σε τι συνθηκες επιβληθηκε η χουντα. Σε διεθνες επιπεδο υπηρχε ο ψυχρος πολεμος, τα δυο στρατοπεδα, το δυτικο και το ανατολικο. Η Αμερικη σαν ηγετιδα δυναμη του δυτικου κοσμου καιγοταν ο κωλος της να ελεγχει την κατασταση με τον ενα ή τον αλλο τροπο. Οπου δεν μπορουσε να την ελεγξει μεσα απο δημοκρατικα καθεστωτα και δεν ειχε αλλη επιλογη κοτσάριζε και μια χουντα.

Ωστοσο δεν ηταν η πρωτη της επιλογη αυτη συν το οτι της δημιουργουσε και αλλα προβληματα. Εχει σημασια ομως να δουμε σε ποιες κοινωνιες μπορουσε να επιβαλει χουντες. Εκεινη την εποχη στην δυτικη Ευρωπη διχτατορικα καθεστωτα υπηρχαν στην Ισπανια (γνωστες ιστορικες συνθηκες που την επεβαλαν), την Πορτογαλια (επισης) και την Ελλαδα. Θελω να πω οτι για να επιβληθει (σταθει) μια χουντα εκτος απο τις συνθηκες προαπαιτειται και μια κοινωνια που τη….«σηκωνει».

Ειναι μεγαλη κουβεντα αν αναλυσουμε την ιδιοσυστασια και την παθογενεια της Ελληνικης κοινωνιας. Θα πρεπει να ξεκινησουμε τι εγινε απο την αναγεννηση και μετα στην Ευρωπη, να παμε στο διαφωτισμο ,τη Γαλικη επανασταση, την βιομηχανικη επανασταση,το πως διαμορφωθηκε η αστικη ταξη, στη χωρα αυτη, το ρολο αυτου του μπουρδελου που λεγεται παπαδαριο, ποια ηταν τα χαρακτηριστικα στοιχεια της αριστερας και μετα να πιασουμε την προσφατη ιστορια (εμφυλιος και μετα). Μεγαλη κουβεντα.

Εγω παντως αρνουμαι να δω το θεμα συναισθηματικα και στειρα αντιαμερικανικα οπως το αντιλαμβανεται ο «μεσος» δημοκρατης. Στεκομαι στην ιδιοσυστασια αυτης της κοινωνιας, στα ποιοτικα της χαρακτηριστικα, στην ιστορικότητά της και στην δημοκρατικη της συνειδηση. Παντα υπηρχε προβλημα σ΄ολα αυτα και εξακολουθει να υπαρχει μεχρι σημερα αφου δεν θητευσε στις προηγουημενες ιστορικες φασεις μαζυ με την Ευρωπη. Βιωματικα σου αναφερω οτι η χουντα στην Ελλαδα, δεν ηταν τοσο σκληρη ωστε να μπορει να καμψει την οποια αντισταση θα προβαλετο απο την κοινωνια και τους φορεις της. Μια κοινωνια με ανεπτυγμενη δημοκρατικη συνειδηση θα της γαμουσε τη μητερα. Υπηρχε βεβαια το παρακρατος της δεξιας οπως πολυ σωστα ανεφερες στα σχολια σου, υπηρχε η κουραση του ενεργου δημοκρατικου πληθισμου και η απογοητευση του αριστερου κοσμου απο την ητα, ομως ο πληθισμος στο συνολο του βολευτικε.

Ποτε δεν ειχε αυτη η κοινωνια ανεπτυγμενη δημοκρατικη συνειδηση, ουτε και σημερα, ποτε δεν παρηγαγε ιδεες μονο τις καταναλωνε, οπως κανει και σημερα που παραδωθηκε στην μεγαλη της πλειονοτητα, χωρις ιχνος αντιστασης, στην υποκουλτουρα και την εκκλησια, αυτον τον διαχρονικο βοθρο που ξαναξεχυλισε στις μερες μας και μας εχουνε πνιξει τα σκατα.

Ομως ας αφησουμε τους φτηνους Αντιαμερικανισμους (στην διεθνη πολιτικη δεν χωρανε συναισθηματισμοι) και ας συζητησουμε για την παθογενεια της ιδιας της Ελληνικης κοινωνιας. Ας συζητησουμε για τις συνεπειες της «θεολογιας της αριστερας», για τις ευθυνες της τοτε και σημερα, η χρεοκοπια της δεν την αθωωνει (ο τεθνικος ΔΕΝ δεδικαιωται).

Το ποσο γελοια ηταν η χουντα σαν καθεστως καταδικνυει ακριβως αυτο, το ποσο σαθρη και γελοια ειναι η ιδια η κοινωνια στην οποια επεβληθη. Η μονη, υποτυποδως σοβαρη, κινηση που πηγε να γινει ηταν με το Ναυτικο και αυτη εντελως αυθορμητα και ακαθοδηγητα μονο και μονο απο καποιους αξιωματικους και πεντε στρακαστρουκες που πεσανε ολες κι ολες. Αλλα το θεμα δεν ειναι η ενοπλη αντισταση, ειναι η πολιτικη και κοινωνικη αντισταση που δεν υπηρξε.

Πηγή: https://panosz.wordpress.com/2007/04/21/april21/

(ανοίξτε το, έχει πολύ υλικό…) 😉

Στη φωτογραφία ο ναύαρχος Ν. Παππάς (πλοίαρχος τότε, του «ΒΕΛΟΣ»). Θεωρώ μεγάλη μου τιμή που τον συνάντησα πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη, στην παρουσίαση του βιβλίου του Κ. Γκορτζή.