Είμαστε όλοι στο πάρκο Γκεζί

Της Αγγελικής Σπανού

Αυτές τις μέρες συζητείται στην τουρκική εθνοσυνέλευση νομοσχέδιο για την απαγόρευση του «χαπιού της επόμενης μέρας», που αποτρέπει την εγκυμοσύνη. Προηγήθηκε μια προσπάθεια του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ για τον περιορισμό των αμβλώσεων, που δεν τελεσφόρησε, παρόλα αυτά ο Ερντογάν δεν έκρυψε την άποψή του ότι «έκτρωση σημαίνει φόνος». Η τουρκική κυβέρνηση κάνει ένα βήμα τη φορά, όχι πολλά μαζί, όχι απότομα. Το αλκοόλ δεν απαγορεύτηκε, αλλά δεν επιτρέπεται η πώλησή του από τις 10 το πρωί ως τις 6 το απόγευμα και καθόλου δίπλα σε σχολεία και τζαμιά, όμως αυτό δεν αφορά τα μαγαζιά που λειτουργούν ήδη.

Η κοινωνική έκρηξη, ήταν θέμα χρόνου να ξεσπάσει. Αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε πολιτικές ανατροπές, ή αν απλώς θα ανακόψει την ορμή της τουρκικής κυβέρνησης για συνταγματική αναθεώρηση (από την οποία εξαρτάται το μέλλον του κουρδικού).

Ο φακός εστιάζει στην αποκρουστική βία των τουρκικών δυνάμεων καταστολής, ενώ μέχρι τώρα εστίαζε στο τουρκικό οικονομικό θαύμα. Είναι σημείο αναφοράς για τους γκουρού του νεοφιλελευθερισμού, αγαπημένο παράδειγμα των υπέρμαχων των σαρωτικών αποκρατικοποιήσεων ως μαγικής συνταγής για τη δημοσιονομική εξυγίανση, πειρασμός για τους εγχώριους εραστές ενός αναπτυξιακού μοντέλου που στηρίζεται στην προσέλκυση επενδύσεων χωρίς ταμπού, ακόμη και αν συνεπάγονται οικολογική καταστροφή ή εκποίηση στρατηγικής σημασίας εθνικών υποδομών.

Από το 2002 και μετά, η τουρκική οικονομία τρέχει με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, που μετά το ξέσπασμα της διεθνούς οικονομικής κρίσης, έπεσαν, για να σταθεροποιηθούν γύρω στο 3%. Το δημόσιο χρέος ανέρχεται στο 40% επί του ΑΕΠ, η ανεργία κινείται γύρω στο 9% και 25% για τους νέους έως 25 χρόνων, το 17% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, ο πληθωρισμός είναι ελεγχόμενος, οι εξαγωγές ανεβαίνουν διαρκώς. Η παραγωγική βάση είναι ισχυρή, με τον πρωτογενή τομέα να αποτελεί το 25%, τη βιομηχανία λίγο παραπάνω, τον τομέα των υπηρεσιών να καλύπτει όλο το υπόλοιπο. Κατασκευαστικές εταιρίες, ακόμη και αυτοκινητοβιομηχανίες ή εργοστάσια ηλεκτρικών συσκευών, κέντρα παραγωγής εναλλακτικών πηγών ενέργειας, η παραδοσιακή τουρκική κλωστοϋφαντουργία, βρίσκουν πέρασμα στις αγορές του κόσμου. Τα πανεπιστήμια αποκτούν όλο και μεγαλύτερη διεθνή φήμη προσελκύοντας φοιτητές από το εξωτερικό, στον τομέα της καινοτομίας καταγράφονται εντυπωσιακές επιδόσεις, οι τουριστικές υπηρεσίες αναβαθμίζονται διαρκώς.

Ο Ρ. Τ. Ερντογάν, έχει το βλέμμα καρφωμένο στο 2023, όταν θα συμπληρωθούν εκατό χρόνια από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας. Τότε υπόσχεται ότι η χώρα του θα ανήκει στο κλαμπ των δέκα ισχυρότερων οικονομικών χωρών του κόσμου, θα είναι η Κίνα της Ευρώπης. Ο πληθυσμός της Τουρκίας, το 2023 θα φτάσει τα 84 εκατομμύρια, από 75 που είναι σήμερα. Πρόκειται για τον πιο νέο πληθυσμό σε όλη την Ευρώπη, όπου μόλις το 7.5% του πληθυσμού της είναι άνω των 65 ετών. Μέχρι τότε, η κυβέρνηση φιλοδοξεί ότι η Τουρκία θα έχει αποκτήσει πυρηνικούς αντιδραστήρες και θα έχει κατασκευάσει με ίδια μέσα, αεροσκάφος.

Η Τουρκία βρέθηκε δύο φορές στα πρόθυρα χρεοκοπίας και αναγκάστηκε να προσφύγει στο ΔΝΤ. Ο Τούρκος πρωθυπουργός παρέλαβε καμμένη γη και καταφέρε να σταματήσει την κάθοδο, να δημιουργήσει ευκαιρίες και να δέχεται από παντού επαίνους για την ανταγωνιστικότητα της τουρκικής οικονομίας. Δεν επινόησε κάτι που δεν ξέρουμε: Χαμηλοί μισθοί, πλήρης απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, μαζικές άγριες ιδιωτικοποιήσεις, αξιοποίηση της δημόσιας ακίνητης περιουσίας χωρίς κανόνες, κανένας περιορισμός όταν πρόκειται για επενδύσεις, χαμηλή φορολογία για το κεφάλαιο.

Πέρα από την δυτικότροπη αστική τάξη της Κωνσταντινούπολης, που στήριξε τον Ρ. Τ. Ερντογάν ως εκφραστή του ευρωπαϊκού μέλλοντος της χώρας, αναπτύχθηκε και η μπουρζουαζία της Ανατολίας που τον στηρίζει με πάθος για άλλους λόγους. Και οι δύο ελίτ γνωρίζουν καλά πως ευρωπαϊκή προοπτική δεν σημαίνει ένταξη με τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, αλλά ειδική σχέση με τα κριτήρια της Άγκυρας.

Η ήττα του βαθέος κράτους από το πολιτικό ισλάμ, δεν επιτεύχθηκε για να γίνει η προσαρμογή της χώρας στο ευρωπαϊκό παράδειγμα, αλλά για να επανιδρυθεί η τουρκική δημοκρατία ως ηγέτιδα δύναμη ολόκληρου του μουσουλμανικού κόσμου, λιγότερο κοσμική, περισσότερο ισλαμική, τηρώντας απλώς τα προσχήματα που απαιτούν οι διεθνείς ισορροπίες.

Οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες στη σύγχρονη Τουρκία, είναι αδιανόητες, η αναπτυγμένη και η υπανάπτυκτη πλευρά της χώρας αποτελούν δύο κόσμους, χωριστά. Ο τουρίστας βλέπει μια λαμπερή πολυπολιτισμική βιτρίνα και μόνο αν υποψιαστεί και αναζητήσει θα διαπιστώσει ότι η ζωή είναι πολύ σκληρή για ένα μεγάλο μέρος της τουρκικής κοινωνίας. Γίνεται σκληρότερη για όσους επιμένουν να αγωνίζονται για τις ιδέες τους, παρά τις διώξεις, τις φυλακίσεις, τα βασανιστήρια, τα λευκά κελιά.

Τον Ρ. Τ. Ερντογάν στήριξαν πολλοί μη ισλαμιστές πολίτες, προσδοκώντας εκδημοκρατισμό. Διαπιστώνουν ότι αντικαθιστά τις ηγεσίες στο στρατό, στην αστυνομία, στη δικαιοσύνη, στα προπύργια του κεμαλισμού, με σκληρούς δικούς του. Είναι αυταρχικός και γίνεται όλο και αυταρχικότερος, είναι εθνικιστής και μεγαλοϊδεάτης.

Οι αντιφάσεις είναι εγγενείς στην τουρκική πραγματικότητα και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους καμία πρόβλεψη δεν είναι εφικτή όταν πρόκειται για ένα πολύχρωμο κίνημα διαμαρτυρίας, στο οποίο μπερδεύονται προοδευτικοί (πρωτίστως), κεμαλιστές, Κούρδοι, κάποιοι ακροδεξιοί, ακόμη και δυσαρεστημένοι ισλαμιστές. Είναι εξέγερση ή ξέσπασμα;

Τα δέντρα του πάρκου Γκεζί που ξεριζώθηκαν, ήταν μια ελάχιστη παράπλευρη απώλεια, που ούτε καν προβλημάτισε την κυβέρνηση Ερντογάν. Η προοπτική δημιουργίας μεγάλου εμπορικού κέντρου στην πλατεία Ταξίμ και η αναστήλωση του οθωμανικού στρατώνα, ήταν μία αδιαπραγμάτευτη απόφαση, όπως τόσες άλλες που προηγήθηκαν και είχαν ανυπολόγιστες οικολογικές επιπτώσεις. Η τουρκική κυβέρνηση αιφνιδιάστηκε. Δεν περίμενε τέτοια και τόση λαϊκή αντίδραση για τα δέντρα. Δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι εδώ και καιρό κινούνταν υπόγεια ρεύματα, καθώς οι πολίτες καταλάβαιναν ότι ο αυταρχισμός μεγαλώνει, το πολιτικό ισλάμ επιβάλει όλο και πιο ανοιχτά την ατζέντα του, το τίμημα της ανάπτυξης γίνεται όλο και πιο βαρύ, απειλείται ο τρόπος ζωής τους.

Μέσα σε λίγες ώρες τραβήχτηκε η κουρτίνα που κρύβει την πραγματική μέθοδο Ερντογάν: Άγρια καταστολή, λογοκρισία στα ΜΜΕ ώστε να μη μεταδίδουν τις σοκαριστικές εικόνες, ψέματα για τον αριθμό των τραυματιών, απόκρυψη των νεκρών, εκφοβισμός, κρατική τρομοκρατία.

Η σιωπή της ελληνικής κυβέρνησης ήταν απόλυτα αναμενόμενη. Η ελληνοτουρκική προσέγγγιση πάντα συνδεόταν με τη δημιουργία ευχάριστης ατμόσφαιρας στις διμερείς σχέσεις, έμφαση στα μικρά για να διατηρείται η ύφεση στα μεγάλα, και ποτέ δεν εντάχθηκε στα μεγάλα η αναπηρία της τουρκικής δημοκρατίας. Επί Γ. Παπανδρέου στο υπουργείο Εξωτερικών, πέθαιναν ο ένας μετά τον άλλον πολιτικοί κρατούμενοι από απεργία πείνας στις τουρκικές φυλακές και η σιωπή από την ελληνική πλευρά ήταν και πάλι ανατριχιαστική. Κύπρος, Αιγαίο, Θράκη και στο βάθος συνεκμετάλλευση κοιτασμάτων. Οι νεκροί διαδηλωτές, οι εκατοντάδες τραυματίες, οι χιλιάδες εξεγερμένοι, γράφουν μια συγκλονιστική ιστορία, που όμως δεν επηρεάζει το ελληνοτουρκικό παραμύθι – μπορεί να μην επηρεάσει ούτε καν το μέλλον τους.

Η Αγγελική Σπανού είναι δημοσιογράφος

Είμαστε όλοι στο πάρκο Γκεζί | Αγγελική Σπανού | Μεταρρύθμιση.