Βρισκόμαστε στο 1876, στις 5 Μαΐου με το νέο ημερολόγιο. Εκείνη τη μέρα συνέβη ένα συνταρακτικό γεγονός, που χρησιμοποιήθηκε ως αφορμή για την επιβολή μεγάλων αλλαγών εις βάρος του Οθωμανικού κράτους: μουσουλμανικός όχλος κατακρεούργησε μέσα στο Σαατλή τζαμί, που λειτουργούσε στη σημερινή Αγίου Δημητρίου, δίπλα στο «σπίτι του Κεμάλ», τον Ζιλ Μουλέν, πρόξενο της Γαλλίας και τον Ερρίκο Άμποτ, πρόξενο της Γερμανίας. Οι δυο άτυχοι διπλωμάτες είχαν πάει εκεί για να συναντήσουν τον βαλή Ριφαάτ μπέη και να του επιστήσουν την προσοχή γιατί η ατμόσφαιρα στην πόλη ήταν βαριά: πλήθη μουσουλμάνων πολιορκούσαν το αμερικάνικο προξενείο και υπήρχε διάχυτος ο φόβος για σφαγές χριστιανών. Μετά τη δολοφονία και την κλοπή πορτοφολιών, ρολογιών κλπ, τα πτώματα των προξένων πετάχτηκαν στο καλντερίμι.
Όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, τα αίτια της αναταραχής ήταν αυθεντικά εθνικιστικά, υπό θρησκευτικό μανδύα. Αφορμή ήταν μια γυναίκα, μια νεαρή χριστιανή βουλγαρικής καταγωγής. Η κοπέλα ήρθε στη Θεσσαλονίκη (άγνωστο αν αυτό έγινε με τη συναίνεσή της) από το Πολύκαστρο του Κιλκίς, για να ασπαστεί το Ισλάμ. Προφανώς, για ερωτικούς λόγους. Η μητέρα της όμως δεν συμφωνούσε: ζήτησε τη βοήθεια χριστιανών Θεσσαλονικιών, για να αποτραπεί ο εξισλαμισμός της κόρης της. Πράγματι, κάποιοι χριστιανοί Θεσσαλονικείς άρπαξαν το κορίτσι από τους μουσουλμάνους και το έκρυψαν στο αμερικανικό προξενείο. Λεπτομέρεια: ο πρόξενος ήταν έλληνας και λεγόταν Περικλής Χατζηλαζάρου. Για να μην ασχοληθούμε ξανά με τη νεαρή Μακεδόνισσα, υπάρχουν δύο εκδοχές για την τύχη της: Με τη βοήθεια του έλληνα προξένου Βατικιώτη φυγαδεύτηκε στην Ελλάδα, λέει η μία. Παραδόθηκε και εξισλαμίστηκε, για να υπάρξει κατευνασμός των πνευμάτων, λέει η άλλη.
Την κρίσιμη εκείνη στιγμή, μετά τις άγριες δολοφονίες των προξένων, η σφαγή εις βάρος των χριστιανών ήταν έτοιμη να ξεσπάσει. Ευτυχώς, ένας Οθωμανός αξιωματούχος, ο φρούραρχος της πόλης Αρίφ μπέης, κινήθηκε αστραπιαία και αποφασιστικά: έστειλε τις μονάδες του στρατού που είχε υπό τις διαταγές του να περικυκλώσουν και να αποκλείσουν τις μουσουλμανικές συνοικίες (τρεις ήταν) και τα τζαμιά. Η σκληρή καταστολή είχε ευεργετικά αποτελέσματα, καθώς οι θερμόαιμοι αποθαρρύνθηκαν και ησύχασαν. Σε αυτό το σημείο, όμως, άρχιζε η πολιτική περιπλοκή, οι συνέπειες της οποίας είχαν ιστορικές διαστάσεις.
Παρά την καθαίρεση του γενικού διοικητή Μακεδονίας από το σουλτάνο, στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατέπλευσαν πλοία των μεγάλων δυνάμεων της εποχής (αγγλικά, γαλλικά, ρώσικα, γερμανικά) και μιας μικρής: τη ναυτική μοίρα συμπλήρωναν δυο ελληνικά πολεμικά πλοία, τα οποία έκαναν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους στη Θεσσαλονίκη. Τα πολεμικά έστρεψαν τα κανόνια τους προς τις μουσουλμανικές συνοικίες, χωρίς να αποδώσουν τιμές στη σημαία του σουλτάνου. Την ίδια μέρα αποβιβάστηκαν γερμανικά και γαλλικά αγήματα και έλαβαν θέσεις σε επίκαιρα σημεία της πόλης, ενώ ο οθωμανικός στρατός αποσυρόταν στους στρατώνες του. Οι επικεφαλής ναύαρχοι απαίτησαν τα εξής:
- Σύλληψη, παραπομπή σε δίκη και τιμωρία των υπαιτίων
- Καταβολή αποζημίωσης
- Υποστολή της οθωμανικής σημαίας
- Απόδοση τιμών από τις οθωμανικές σημαίες και το στρατό στις σημαίες της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας
- Απόδοση τιμών από το στρατό και τις αρχές στις σωρούς των δύο δολοφονημένων προξένων.
Όλα τα παραπάνω έγιναν αποδεκτά από το σουλτάνο και εφαρμόστηκαν κατά γράμμα – εκτός από την τιμωρία των πραγματικών υπαιτίων: στη θέση τους πλήρωσαν με τη ζωή τους μερικοί περιθωριακοί τύποι. Οι πολιτικές συνέπειες ήταν πολύ περισσότερο δραματικές από τις συμβολικές παράτες εξευτελισμού της οθωμανικής ισχύος στη Θεσσαλονίκη.
Στην Πόλη, ο σουλτάνος Αβδούλ Αζίζ καθαιρέθηκε, ως υπαίτιος για τον οθωμανικό εξευτελισμό, ο οποίος προήλθε (κατά τους αγανακτισμένους Οθωμανούς) από την υποχωρητικότητα του. Τον διαδέχτηκε ο Μουράτ Ε’, αλλά μόνο για λίγες εβδομάδες: το θρόνο κατέλαβε τελικά ο Αβδούλ Χαμίτ Β’, αδελφός του Μουράτ, ο οποίος έμεινε σ’ αυτόν τα επόμενα τριάντα χρόνια – μέχρι που δεν υπήρχε πια θρόνος. Ο Μουράτ έσωσε τη ζωή του επειδή ήταν τέκτονας, γεγονός που κινητοποίησε τους τέκτονες ολόκληρης της Ευρώπης, για τη σωτηρία του.
Δυο χρόνια αργότερα, με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, ιδρύθηκαν η Βουλγαρία και η Σερβία. Η Κύπρος πουλήθηκε στους Βρετανούς, ενώ η Θεσσαλία είχε παραχωρηθεί στην Ελλάδα. Στο εσωτερικό της πάλαι ποτέ Αυτοκρατορίας εξαγγέλθηκαν σοβαρές μεταρρυθμίσεις πολιτικής ισότητας. Ήταν όμως πολύ αργά για να αναστραφεί το (προοδευτικό, τότε) κύμα του εθνικισμού στα Βαλκάνια, που σάρωσε τελειωτικά την οθωμανική απολυταρχία και δημιούργησε τα σύγχρονα κράτη, μεταξύ των οποίων και την Τουρκία.
*
Συμπέρασμα; Το αναμενόμενο: η περίφημη ανεξιθρησκία της πολυπολιτισμικής οθωμανικής Θεσσαλονίκης δεν είναι τίποτε περισσότερο από μύθος. Ένας ακόμα προπαγανδιστικός μύθος εκείνης της περιόδου, που αναπαράγεται και σήμερα στις ρηχές αναγνώσεις της Ιστορίας και που στηρίχτηκε αποκλειστικά στην υποταγή των πάντων στην οθωμανική απολυταρχία, αλλά και στην προστασία που εξασφάλιζαν στα μέλη τους τα μιλέτια. Αρκεί αυτά τα μέλη να παρέμεναν σκλάβοι – πράγμα εντελώς ανεπίκαιρο ήδη από τις απαρχές του 19ου αιώνα. Την πραγματικότητα του εθνικιστικού και θρησκευτικού μίσους μεταξύ των κοινοτήτων της Θεσσαλονίκης την αποκαλύπτουν τα γεγονότα του 1876, αλλά αν χρειαστεί μπορούμε να πάμε και πιο πίσω στο χρόνο (στη σφαγή και τον εξανδραποδισμό της πιστής στο σουλτάνο χριστιανικής / ελληνικής κοινότητας στα 1821) αλλά και πιο μπροστά, αφήνοντας κατά μέρος τις «συνήθεις» αλληλοσφαγές χαμηλής έντασης: μετά το 1922, στις ανταλλαγές των πληθυσμών, οι ντονμέδες (εξισλαμισμένοι εβραίοι, μια μικρή σχετικά αλλά εξαιρετικά δυναμική και ισχυρή κοινότητα της Θεσσαλονίκης) παρακαλούσαν τους ορίτζιναλ να τους δεχτούν και πάλι στην πατρώα πίστη και στην εβραϊκή κοινότητα, ώστε να αποφύγουν την προσφυγιά. Αυτοί, φυσικά, αρνήθηκαν – κάτι που βγήκε σε καλό στους «ανταλλάξιμους» μουσουλμάνους Εβραίους: οι απόγονοί τους συναποτελούν την ελίτ της σύγχρονης Τουρκίας σε όλους τους τομείς, ενώ η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης χάθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στα ναζιστικά στρατόπεδα του Ολοκαυτώματος. Κι αν προχωρήσουμε λίγο ακόμα θα δούμε το εθνικιστικό – θρησκευτικό μίσος, με φυσικούς και ηθικούς αυτουργούς τους χριστιανούς – κυρίως τους έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρασία και τον Πόντο, να εκδηλώνεται αδίσταχτο ακόμα και κατά των νεκρών (παρεμπιπτόντως αλλά ουσιωδώς και κατά της Ιστορίας της πόλης) με το ξήλωμα του οθωμανικού νεκροταφείου (σημερινή ΔΕΘ) στη δεκαετία του ’20 και το ξήλωμα του εβραϊκού νεκροταφείου (σημερινή πανεπιστημιούπολη ΑΠΘ) στη δεκαετία του’40. Αλλά ακόμα κι αυτές οι εκδηλώσεις ήταν «λίγες» αν συγκριθούν με την απάθεια (η λέξη ίσως είναι ανεπαρκής) της κυρίαρχης πια εθνικής και θρησκευτικής πλειοψηφίας της πόλης, όταν ολόκληρη η εβραϊκή κοινότητα στοιβαζόταν στα τραίνα με προορισμό την εξόντωσή της τα ναζιστικά στρατόπεδα.
*
Πηγές:
- Χρίστος Χριστοδούλου: Μουσταφά Κεμάλ, ο βίος και η πολιτεία του στη Θεσσαλονίκη. Εξάντας, 2007. 12η έκδ, σελ. 70-76
- Γιώργος Αναστασιάδης: Το παλίμψηστο του αίματος. Επίκεντρο, 2010, σελ. 50-53.
- Μια γλαφυρή αφήγηση των γεγονότων από τον Π.Σ. Αθανασιάδη, όπου μαθαίνουμε, μεταξύ άλλων, το όνομα της κοπέλας από το Κιλκίς:
http://sitalkisking.blogspot.com/2010/03/1876.html
- …όπου μαθαίνουμε ότι οι δυο δολοφονημένοι πρόξενοι ήταν γαμπροί του προξένου των ΗΠΑ, δηλαδή του Περικλή Χατζηλαζάρου! http://www.faath.org.gr/index.php?page=people
- …όπου μαθαίνουμε ότι ο Άμποτ ήταν 34 χρονών όταν δολοφονήθηκε – και ότι ήταν γεννημένος στη Θεσσαλονίκη! http://www.forthnet.gr/templates/newsPosting.aspx?p=287973
18 Σχόλια
Comments feed for this article
19 Ιανουαρίου, 2011 στις 10:08 μμ
Πάνος
Παίδες και κόρες, η αποχή μου από το μπλόγκιν συνεχίζεται κανονικά. Αυτό εδώ, μιας και το έγραψα, είπα να μη το κρατήσω στη σαλαμούρα και το ανέβασα 😉
Ο πίνακας είναι του Ιρανού Μορτέζα Κατουζιάν.
19 Ιανουαρίου, 2011 στις 10:16 μμ
Δύτης των νιπτήρων
Μπορείς να δεις τους τάφους των προξένων στο νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας.
Αλλά, για το ότι η περίφημη ανεξιθρησκία της πολυπολιτισμικής οθωμανικής Θεσσαλονίκης δεν είναι τίποτε περισσότερο από μύθος, θα παρατηρήσω για την ώρα ότι το τέλος του 19ου αιώνα είναι μια εντελώς διαφορετική εποχή από τους προηγούμενους αιώνες.
19 Ιανουαρίου, 2011 στις 10:45 μμ
Πάνος
Ναι, με την έννοια ότι ετοιμάζεται εντατικά το έδαφος για το «γενικό ξακαθάρισμα» των λογαριασμών: Έλληνες εναντίον Βουλγάρων, Έλληνες και Βούλγαροι εναντίον των Τούρκων, όλοι μαζί υποβλέποντας τους Εβραίους κλπ κλπ. Με τους Άγγλους, τους Γάλλους, τους Αυστριακούς, τους Ρώσους και τους Ιταλούς να στέκονται σαν τα κοράκια πάνω από την ετοιμοθάνατη αυτοκρατορία…
Αλλά, πήρα φόρα 😉 Αναμένω με ενδιαφέρον το επόμενο σχόλιό σου, ω δύτα!
19 Ιανουαρίου, 2011 στις 10:58 μμ
δεξιος
Παρομοια γινονται σημερα στην Αιγυπτο.
http://www.aina.org/news/20091223164421.htm
Εαν η τυνησιαικη εξεγερση φθασει εκει ισως εχουμε πολλους προσφυγες.
2 Απριλίου, 2011 στις 3:21 πμ
Γιάννης
Ένας ακόμα προπαγανδιστικός μύθος εκείνης της περιόδου, που αναπαράγεται και σήμερα στις ρηχές αναγνώσεις της Ιστορίας και που στηρίχτηκε αποκλειστικά στην υποταγή των πάντων στην οθωμανική απολυταρχία, αλλά και στην προστασία που εξασφάλιζαν στα μέλη τους τα μιλέτια.
όσον αφορά στα μιλλέτια…
«Ήδη από το 1982, μελέτη του B. Braude υποστήριξε την άποψη ότι ο όρος [millet] δεν υφίσταται στα οθωμανικά έγγραφα ως δηλωτικός μίας μη μουσουλμανικής θρησκευτικής Κοινότητας παρά από το 19ο αιώνα και μετά και κυρίως κατά την περίοδο του Τανζιμάτ. Σύμφωνα με μεταγενέστερη εργασία, ο όρος εμφανίζεται για πρώτη φορά με αυτή την έννοια λίγο νωρίτερα, ήδη σε φερμάνια του 18ου αιώνα. Κατά τις προηγούμενες περιόδους, δεν φαίνεται να υπήρχαν κατά την οθωμανική έννομη τάξη ενιαίες και αποδεκτές ως σύνολα θρησκευτικές Κοινότητες που να τελούν υπό την ηγεσία ενός Πατριάρχη ή Αρχιρραββίνου. Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, αυτοί που τελούν υπό τη δικαιοδοσία των μελών του Ανώτατου Κλήρου εμφανίζονται ως ta’ife, όρος που σημαίνει «ομάδα» και που δεν δηλώνει αποκλειστικά τη θρησκευτική Κοινότητα, αλλά κάθε είδους ανθρώπινο σύνολο με κάποια κοινά χαρακτηριστικά (π.χ. συντεχνίες). Είναι χαρακτηριστικό ότι, κατά το βεράτι του 1525, ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ασκεί την πατριαρχική του εξουσία πάνω σε πολλές «ομάδες των απίστων» (teva’iif –I kefere) και όχι σε μία συγκεκριμένη και ενιαία θρησκευτική Κοινότητα. Δεδομένου άλλωστε ότι τότε ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δεν ήταν η μόνη αναγνωρισμένη από το Κράτος ορθόδοξη εκκλησιαστική κεφαλή στην Αυτοκρατορία (υπήρχαν και οι άλλοι Πατριάρχες, αλλά και οι αυτοκέφαλοι Αρχιεπίσκοποι), δεν μπορούσε να είναι επικεφαλής μίας ενιαίας ορθόδοξης θρησκευτικής Κοινότητας, η οποία ήταν ανύπαρκτη κατά την οθωμανική έννομη τάξη. Αυτό συνέβη μόλις κατά τον 18ο αιώνα, με την de facto επικυριαρχία του Οικουμενικού Πατριάρχη στους άλλους τρεις Πατριάρχες της Ανατολής και με την de jure υπαγωγή των Αρχιεπισκοπών Αχρίδας και Ιπεκίου στη Μεγάλη Εκκλησία. Από την περίοδο εκείνη, όντας πλέον αδιαμφισβήτος θρησκευτικός ηγέτης όλων των ορθοδόξων υπηκόων του Σουλτάνου, μπορεί ο Οικουμενικός Πατριάρχης να θεωρείται «εθνάρχης» ή μιλλέτμπασης. Ο τελευταίος αυτός όρος πάντως δεν απαντά στα γνωστά πατριαρχικά βεράτια του 19ου αιώνα, αλλ’ ούτε και στα βεράτια του 1754 και 1757. όσον αφορά τον όρο millet, δεν υπάρχει ως δηλωτικός της θρησκευτικής Κοινότητας της οποίας προΐσταται ο Πατριάρχης, στα πατριαρχικά βεράτια μέχρι και το 19ο αιώνα…Στο οθωμανικό κείμενο των βερατιών του 1884 και του 1901 ο όρος υπάρχει… (…) Ο όρος millet άρχισε από το 1875 κυρίως να εκτοπίζεται σε επίσημα οθωμανικά έγγραφα από τον όρο cema’at (κοινότητα, ομάδα) για να δηλωθεί η από το Κράτος αναγνωρισμένη μη μουσουλμανική θρησκευτική Κοινότητα. (…). Σύμφωνα με ένα μητροπολιτικό αχρονολόγητο βεράτι του 15ου αιώνα, το ποίμνιο του Μητροπολίτη αποκαλείται nasrani (δηλαδή «χριστιανοί»). Ο επικρατέστερος όμως όρος στα βεράτια του 15ου και 16ου αιώνα είναι kefere ή kafirler, δηλαδή κατά λέξη «άπιστοι». Αντίστοιχα, ο τίτλος με τον οποίο αναφέρεται ο Πατριάρχης κατά το 16ο και 17ο αιώνα είναι συνήθως «Πατριάρχης των απίστων Κωνσταντινουπόλεως και εξαρτημένων περιοχών» (Istanbul ve tevabi’I keferesi patrigi)»
(Παρασκευά Κονόρτα, Οθωμανικές θεωρήσεις για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, σ. 299-301).
2 Απριλίου, 2011 στις 10:19 πμ
Πάνος
Νομίζω ότι μεγαλύτερη σημασία είχε ο πολλαπλός (κοινωνικός, πολιτικός, οικονομικός κλπ) ρόλος των ομάδων, παρά η ονοματολογία τους.
2 Απριλίου, 2011 στις 9:51 μμ
Γιάννης
οπωσδήποτε, μόνο που και η ίδια η υποτιθέμενη σύσταση των μιλετιών μετά το 1453 δεν είναι παρά μια άλλη πτυχή του μύθου της οθωμανικής ανεκτικότητας.
5 Δεκεμβρίου, 2011 στις 12:53 μμ
Περπατώντας στην άλλη Θεσσαλονίκη | thess.gr
[…] μνήμη δύο Προξένων (της Γαλλίας και της Γερμανίας) που λιντσαρίστηκαν από το μουσουλμανικό όχλο το 1876, παράπλευρες απώλειες της απαγωγής και ανταπαγωγής […]
31 Οκτωβρίου, 2013 στις 11:20 πμ
Maria Skara
Πολύ ενδιαφέρον το περιστατικό και τα περαιτέρω. Αλλά, γιατί, αν μου επιτρέπετε, απέχετε από το μπλόγκιν ;
31 Οκτωβρίου, 2013 στις 11:28 πμ
nikos__alfa
Αν μου επιτρέπετε.
Αφού …απέχει, πως να απαντήσει; 🙂
31 Οκτωβρίου, 2013 στις 11:34 πμ
Πάνος
🙂
Το ποστ αναρτήθηκε τον Ιανουάριο του ’11 – τότε είχα μια άδεια ολίγων εβδομάδων από την καλύβα. Κάτι που πρέπει να επαναλάβω, σύντομα 😉
31 Οκτωβρίου, 2013 στις 11:49 πμ
kapetanios
(πέρασε κι αυτός τα ψυχολογικά του)
31 Οκτωβρίου, 2013 στις 11:53 πμ
Πάνος
Μπα. Απλή αποτοξίνωση… 😉
31 Οκτωβρίου, 2013 στις 2:46 μμ
Αφώτιστος Φιλέλλην
Αυτο ξεκινησα να δαιβαζω απο χθες. Σχετικο και εξαιρετικο :
Η ιστορία ενός στρατιώτη (1918-1922)
Μια συγκλονιστική μαρτυρία για τις ελληνικές εκστρατείες
Χρήστος Καραγιάννης, επιμέλεια: Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής
Κέδρος, 2013 293 σελ.
1.»Αναρίθμητα είναι τα προσωπικά ημερολόγια και οι αναμνήσεις πρωταγωνιστών και αφανών πολεμιστών της περιόδου 1918-1922, τότε που η χώρα μας τάσσεται στο πλευρό των Συμμάχων (Αντάντ), παίζει κορυφαίο ρόλο στο Μακεδονικό μέτωπο εναντίον των Βουλγάρων και των Γερμανών (1918), εκστρατεύει στην Ουκρανία (1919), υποστηρίζοντας γαλλικές δυνάμεις προς ανάσχεση του Μπολσεβικισμού, εγκαθίσταται στη Μικρά Ασία (1919-1920), από όπου εξορμά υπέρ «της Ελλάδας των πέντε θαλασσών και των δύο ηπείρων» (1920-1921), με κατάληξη την καταστροφή της Σμύρνης (1922).
Δεν έχουμε άμεσες μαρτυρίες για το σύνολο εκείνων των αγώνων. Λείπουν οι περιγραφές όλης εκείνης της περιόδου από τον ίδιο στρατευμένο. Λείπουν οι λεπτομέρειες της καθημερινότητας των στρατοπέδων, των κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων, οι οποίες πάντως καθόρισαν εκείνο το παρόν, αλλά και το μέλλον του τόπου. Μοναδική εξαίρεση -ως σήμερα- το Ημερολόγιο του Χρήστου Καραγιάννη.
Ελάχιστες οι πληροφορίες για αυτόν τον αυτοδίδακτο γραμματιζούμενο. Γνωστό το έτος της γέννησής του, άγνωστος ο βίος του μετά την αποστράτευσή του το 1922, άγνωστος ο τόπος και ο χρόνος της συγγραφής του Ημερολογίου του, το οποίο κυκλοφόρησε πολυγραφημένο (και κατ’ ουσία δυσανάγνωστο) μετά το 1970.
Άξιο θαυμασμού το ανεπιτήδευτο της γραφής, ενόχληση η περιττολογία για δευτερεύοντα και ασήμαντα περιστατικά, που διασπούν την ενότητα του κειμένου. Η επιλογή του Φίλιππου Δρακονταειδή ήταν να εξασφαλίσει τη ροή της αφήγησης, να διευκρινήσει σε υποσημειώσεις ουσιώδεις λεπτομέρειες της εποχής, να επιβεβαιώσει τα γεγονότα χάρη στον Γιάννη Σκαρίμπα, που έλαβε μέρος στο Μακεδονικό μέτωπο (1918), να τα συνδυάσει με ξένες πηγές, όπως αυτή του Γάλλου Συνταγματάρχη Μπυζάκ, να τα οριοθετήσει μέσα από δημοσιεύσεις της Διοίκησης Ιστορίας Στρατού του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου.
Η έκδοση του Ημερολογίου του Χρήστου Καραγιάννη αποτελεί εκδοτικό γεγονός και είναι δυνατό να αποτελέσει αφορμή για επανεκτίμηση εκείνων των γεγονότων, που διαμόρφωσαν τις επιλογές της Ελλάδας ως τις μέρες μας.
Ο Χρήστος Καραγιάννης, του Ιωάννη και της Παγώνας, γεννήθηκε το 1895. Κράτησε ημερολόγιο του στρατιωτικού του βίου, όπου βρίσκονται διάσπαρτες πληροφορίες για την οικογένειά του. Φαίνεται ότι μετά την αποστράτευσή του το 1923 εργάστηκε σε οικοδομές. Η αξία του ημερολογίου του είναι μοναδική. Δεν έχουμε στη διάθεσή μας άλλο κείμενο που να περιγράφει το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1918), την ελληνική εκστρατεία στην Ουκρανία κατά των Μπολσεβίκων (1919), την άφιξη ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη (1920), την πορεία προς τα βάθη της Μικρασίας ως την καταστροφή της Σμύρνης (1921-1922).»
2. «Με το βλέμμα στο παρελθόν
Μανώλης Πιμπλής | ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: ΤΑ ΝΕΑ 20/04/2013 08:00 |
Χρήστος Καραγιάννης
Η ιστορία ενός στρατιώτη (1918-1922)
Επιμέλεια – σχολιασμός Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Εκδ. Κέδρος, σελ. 296, τιμή 12,50 ευρώ
Είναι το πρώτο ημερολόγιο ή βιβλίο αναμνήσεων, από τα πολλά που έχουν γραφεί για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου ο συγγραφέας – βετεράνος του πολέμου έχει συμμετάσχει σε όλη την κλίμακα των πολέμων και τους περιγράφει: Μακεδονικό μέτωπο, ουκρανική εκστρατεία, Μικρά Ασία και Καταστροφή της Σμύρνης. Με μικρές παρεμβάσεις από τον πεζογράφο Φίλιππο Δρακονταειδή, που εξασφαλίζουν τη ροή της αφήγησης και τη διασταύρωση των γεγονότων – όπου χρειάζεται υπάρχουν σχετικές υποσημειώσεις -, η αφήγηση του Χρήστου Καραγιάννη, η οποία βρέθηκε πολυγραφημένη μετά το 1970, ανεπιτήδευτη και άμεση, θεωρείται ότι μπορεί να αποτελεί αφετηρία ακόμη και για επανεκτίμηση ορισμένων γεγονότων.
31 Οκτωβρίου, 2013 στις 2:52 μμ
Αφώτιστος Φιλέλλην
«11/08/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μισέλ Φάις
Καταγραφές της Εθνικής Αφροσύνης
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μισέλ Φάϊς
Χρήστος Καραγιάννης
Η ιστορία ενός στρατιώτη (1918-1922)
Επιμέλεια-Σχολιασμός: Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής. Εκδόσεις «Κέδρος», 2013, σελ. 290
Του Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλου
Περί τα μέσα της δεκαετίας του ’70, πιθανόν στα 1977, δημοσιεύτηκε στον αθηναϊκό Τύπο η πληροφορία για την κυκλοφορία, σε πολυγραφημένη έκδοση, του Ημερολογίου ενός στρατιώτη, ο οποίος (από το 1918 μέχρι το 1922) όργωσε κυριολεκτικά με τα πόδια του εδάφη της Μακεδονίας, της Ουκρανίας και της Μικράς Ασίας, πολεμώντας υπέρ των εθνικών μας ιδεωδών… Ενας αριθμός τηλεφώνου παρέπεμπε στον εκδώσαντα αυτήν τη μαρτυρία.
Προμηθεύτηκα εκείνη την έκδοση πηγαίνοντας ένα μεσημεράκι στην οδό Κερκύρας, στην Κυψέλη – ακριβώς εκεί όπου τελειώνει η μεγάλη κατηφόρα, απέναντι από το Σχολείο.
Επρόκειτο για ένα βιβλίο σε μεγάλο σχήμα, στο μέγεθος που καθόριζαν οι μεμβράνες του πολυγράφου (αυτή ήταν η μόνη δυνατότητα της εποχής για πολλαπλά αντίτυπα), με προβλήματα εκτυπώσεως και αισθητικής -πλην οι καταγραφές του δημοσιευμένου Ημερολογίου (ενός αυτοδίδακτου και, στην πραγματικότητα, αγράμματου στρατιώτη) συνιστούσαν μια μαρτυρία όχι απλώς συναρπαστική, αλλά συγκλονιστική και αποκαλυπτική.
Αυτήν, ακριβώς, την έκδοση, και μάλιστα χωρίς εξώφυλλα, βρήκε προ ετών τυχαία στο Μοναστηράκι ο Φ. Δ. Δρακονταειδής. Εντυπωσιασμένος, την υπέβαλε στη βάσανο εξαντλητικού σχολιασμού, διασταυρώνοντας κάθε πληροφορία με ποικίλες άλλες πηγές -κυρίως, δε, με τη συχνή προσφυγή στα πολύτιμα και άριστα οργανωμένα Αρχεία της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού.
Ετσι, στο «Ημερολόγιο» του στρατιώτη Χρήστου Καραγιάννη του Ιωάννη, κλάσεως 1915, γεννημένου το 1895 στο χωριό Κορώνεια του Νομού Βοιωτίας, δεν παρακολουθούμε μόνον τον ηρωισμό των Ελλήνων μαχητών στις τελευταίες μάχες του Α” Παγκοσμίου Πολέμου στη Βόρεια Ελλάδα (1918) και τις απίστευτες και ακατανόητες περιπέτειες του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Ουκρανία (1919), αλλά (κυρίως) την πορεία του Στρατού (και του Εθνους) προς την τραγική Καταστροφή της Μικράς Ασίας (1920-1922) – μια πορεία που δημιουργεί συνεχώς άπειρες απορίες, καθώς βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ακραίες όψεις εθνικής αφροσύνης.
Απορίες δημιουργεί και το ίδιο το κείμενο: είναι προφανές ότι έχει υποστεί επεμβάσεις, από γραμματικούς ή μη, την έκταση και το βάθος των οποίων αγνοούμε. Μία σημείωση, π.χ., του ίδιου του Καραγιάννη στην τελευταία σελίδα του Ημερολογίου του:
«Τώρα που παρήλθαι ο χρόνος ευρίσκομαι άρωστος και με άνευ υλικής αξίας, ευρίσκομαι ως ναυαγός με μόνην την ανίκανη ζωήν μου, στερούμενη των πάντων…», δημιουργεί απορίες πατρότητος για πάρα πολλές φράσεις του βιβλίου όπως π.χ.: «Παρετηρήθη την παρελθούσα εσπέρα», «Η νύχτα προχωρούσε απλώνοντας το μαύρο πέπλο της», «Εξελθών δε του καφενείου απήλθε εν τάχει και η σύλληψίς του δεν κατέστη δυνατή» κ.λπ. κ.λπ. – καίτοι ενίοτε μπορεί να υποθέσει κάποιος ότι πρόκειται για αντιγραφές της τρέχουσας καθαρεύουσας του Στρατού.
Ανεξαρτήτως όλων αυτών, ο Καραγιάννης αναπλάθει με μοναδική πειθώ τη σκληρή καθημερινότητα του στρατιώτη στον πόλεμο, την απερίγραπτη φρίκη και παραφροσύνη του πολέμου, την άγρια, κυνική και αδίσταχτη εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων υπό τον μανδύα εθνικών και άλλων ιδεωδών και την ακατανόητη (πλην σταθερώς επαναλαμβανόμενη) ελληνική αφροσύνη.
Στο Ημερολόγιο του Χρήστου Καραγιάννη εντυπωσιάζουν η ακρίβεια και η λεπτομέρεια της περιγραφής, η παρατηρητικότητα και η συνέπεια των καταγραφών, η μνήμη, η κριτική αποτίμηση προσώπων και καταστάσεων, η τρυφερότητα με την οποία μιλάει για τα ζώα (και ιδιαίτερα για τα μουλάρια του Στρατού, αλλά και τα πρόβατα και τα γίδια των κοπαδιών), για τα δάση, τις ρεματιές, τα ποτάμια, αλλά και η αθωότητα, με την οποία αντιμετωπίζει στρατιώτες και συνήθειες των ξένων στρατευμάτων:
…Μιλούσαν αγγλικά… Το σπουδαιότερο ήταν πως δεν φορούσαν σώβρακο. Και καθώς ήταν ψηλοί με πρώτο ανάστημα, έτσι και έσκυβαν φαίνονταν τα απόκρυφα μέλη τους, καλοφτιαγμένα…
…Το δυσάρεστο πάντως ήταν ότι φθάνοντας στο κέντρο της κωμόπολης παρατήρησα τέσσερα μουλάρια, είχαν τραυματισθεί και είχαν αχρηστευθεί. Τα είχαμε εγκαταλείψει στο έλεος του Θεού. Μόλις μας είδαν, χλιμιντρούσαν παραπονεμένα και έκλαιγαν. Τα δάκρυά τους έτρεχαν άφθονα…
Ο Καραγιάννης, εκτός των άλλων δεινών (τα οποία υποφέρει με καρτερία και χωρίς μεμψιμοιρίες εν ονόματι της Πατρίδος, ασκώντας εκ παραλλήλου σκληρή κριτική για πράξεις και παραλείψεις όσων εκφράζουν -ή καπηλεύονται- αυτήν την έννοια), είχε την πρόσθετη ατυχία να υπηρετεί στο Σύνταγμα που διοικούσε ο Γεώργιος Κονδύλης! Οι παρατηρήσεις του και οι καταγραφές για αυτό το πρόσωπο είναι μοναδικές:
…Ο νέος διοικητής ήταν μετρίου αναστήματος, λίγο μελαψός, με γερτό κεφάλι προς το στήθος του, με μια καμπούρα που διακρινόταν…
…Εν ονόματι του Νόμου και του Κονδύλη…
…Θα τον τουφεκίσω για το μεγαλείο της πατρίδας μου…
Οι αναφορές του Καραγιάννη στους νεκρούς και τους τραυματίες των μαχών θα μπορούσαν να αποτελέσουν πολύτιμο κεφάλαιο της αντιπολεμικής λογοτεχνίας.
…Οι τραυματισμένοι δεν έπαυαν ούτε στιγμή να φωνάζουν, να κλαίνε, να ζητούν βοήθεια από τη μάνα τους, όλοι από την Παναγία. Πιο πολύ με συγκινούν εκείνοι που έμειναν δίχως πόδια, δίχως χέρια, δίχως μάτια και βογκούν ή λένε ασυνάρτητες λέξεις. Πού να ακούγατε τους ρόγχους των τραυματισμένων, που υπέκυπταν στα βαριά τραύματά τους…
…Μαζί τους έφεραν και τρεις Ελληνοπούλες, που οι Τούρκοι, αφού τις βαρέθηκαν, τους έβγαλαν τα μάτια και τους έκοψαν τα μαλλιά. Κρίμα, τρία όμορφα κορίτσια τυφλά…
…Η μάχη κράτησε τέσσερις ώρες, αλλά όποιον πιάναμε τον περνούσαμε από την κάμα, ό,τι και αν ήταν, άνδρας, γυναίκα, παιδί…
Στις 13 Αυγούστου 1922 ο Μουσταφά Κεμάλ εξαπολύει τη γενική τουρκική επίθεση – και ακολουθεί η μοιραία ελληνική Καταστροφή. Ο Καραγιάννης περιγράφει με ανατριχιαστικό τρόπο τις λεπτομέρειες αυτής της τραγικής υποχώρησης – ακόμη και τον ρόλο των μεγάλων μας συμμάχων και προστατών… Ενα μόνον απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό, από τις απεγνωσμένες προσπάθειες λαού και Στρατού να επιβιβασθούν σε καράβια στη Σμύρνη:
…Στην Σμύρνη… μερικοί καλοί κολυμβητές πηδούσαν στη θάλασσα και κολυμπούσαν προς τα πολεμικά των Αγγλων και είχαν αρχίσει τα παρακάλια, οι αλογομούρηδες τους έριχναν ένα παλαμάρι να πιασθούν και, αφού τους βιράριζαν ώς το κατάστρωμα, έλυναν πάλι το παλαμάρι και τους βουτούσαν στα νερά… και ξεκαρδίζονταν στα γέλια…
Ο (βοσκός) Καραγιάννης, με το ανεπτυγμένο αίσθημα της επιβίωσης, θα καταφέρει να αναρριχηθεί σε ένα καράβι, στην Πούντα, αφού πρώτα έδεσε το άλογό του στα κάγκελα του λιμανιού:
…έστρεψα το βλέμμα μου στο άλογό μου, δεμένο στα σίδερα. Μου φάνηκε πως έκλαιγε και έκλαψα…
Κάποτε θα φθάσει στο χωριό του, όπου θα δει για πρώτη φορά το παιδί του, ενώ στο μεταξύ η μάνα του και η μικρότερη αδελφή του έχουν πεθάνει. Δεν τον περίμενε, φυσικά, κανείς εκ μέρους της Πατρίδος:»
Κανείς δεν μας περίμενε, καμία μέριμνα δεν μας αναλογούσε…
http://www.efsyn.gr/?p=89524
Η καλυτερη βιβλιοκριτικη που βρηκα προς το παρον.
31 Οκτωβρίου, 2013 στις 6:37 μμ
Δύτης των νιπτήρων
Πήγα να γράψω για τους τάφους των προξένων στην Ευαγγελίστρια αλλά είδα ότι το είχα γράψει πριν από δυόμισυ χρόνια. 🙂
Ας γράψω όμως (και εδώ) για το βιβλίο του φαντάρου, του Καραγιάννη, που κάποτε πέρασε απ’ τα χέρια μου στην πολυγραφημένη έκδοση και μετά χάθηκε 😦 Δύο σκηνές έχουν μείνει στη μνήμη μου: μία μάχη στην Κριμαία, όπου τον έστειλε ο Βενιζέλος να πολεμήσει τους Μπολσεβίκους, και τον Καραγιάννη να ταμπουρώνεται πίσω από μια ερειπωμένη εκκλησία –και μία υποτυπώδης εξέγερση των φαντάρων στη Μικρασία, παρουσία του Κονδύλη αν δεν με γελά πάρα πολύ η μνήμη μου.
8 Μαρτίου, 2014 στις 3:44 μμ
Πολιτικές δολοφονίες και εκτελέσεις στη Θεσσαλονίκη | Η καλύβα ψηλά στο βουνό
[…] Η σφαγή των προξένων στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη https://panosz.wordpress.com/2011/01/19/thess/ […]
20 Απριλίου, 2016 στις 6:07 μμ
Η σφαγή των προξένων στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη – Σημειώσεις για τον Εμφύλιο
[…] Πηγή: Η σφαγή των προξένων στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη | Η καλ… […]