Ο Δεκέμβρης στο ημερολόγιο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου

27 Μαΐου, 2013 in Εμφύλιος

Δείτε εδώ: https://greekcivilwar.wordpress.com/2016/05/31/gcw-205/

Kατηγορίες

Αρχείο

63 Σχόλια

Comments feed for this article

27 Μαΐου, 2013 στις 5:27 πμ

Γιάννης - 2

Εξαιρετικό πόστ!

Πάνο,

Μέχρι τώρα πίστευα ότι ο Κανελλόπουλος στην κυβέρνηση εθνικής ενότητος του Παπανδρέου το 1944 είχε τη θέση του αντιπροέδρου. Εδώ δεν αναφέρεται πουθενά κάτι τέτοιο. Μόνο η θέση του υπουργού Ναυτικών και κατόπιν και Οικονομικών.

27 Μαΐου, 2013 στις 7:09 πμ

Αντιπρόεδρος ήταν στην πρώτη του συμμετοχή, στα 1942, στην κυβέρνηση Τσουδερού.

27 Μαΐου, 2013 στις 7:36 πμ

Reblogged this on Oxtapus *beta.

27 Μαΐου, 2013 στις 8:35 πμ

δεξιος

Είναι γεγονός ότι η νωθρότητα Παπανδρέου που περιγράφει ο Κανελλόπουλος έρχεται σε αντίθεση με το αποφασιστικό στυλ με το οποίο αυτοδιαφημίζεται ο Παπ το 1948 σύμφωνα με το οποίο αυτός τα σχεδίασε και τα έκανε όλα.
Αλλά αυτά τα λέει ο Παπ αφού έχει αρχίσει ο ψυχρός πόλεμος και τα στρατόπεδα έχουν ξεκαθαρίσει για να παρουσιασθεί ως πρωτοπόρος.Δεν μπορεί να ξέρει κανείς αν ήταν πράγματι ή τα είχε χαμένα.

27 Μαΐου, 2013 στις 11:31 πμ

Δύστροπη Πραγματικότητα

Πολύ ενδιαφέρουσα η μαρτυρία του Παναγίωτη Κανελλόπουλου για τα Δεκεμβριανά.

Τα Δεκεμβριανά υπήρξαν κατά κάποιον τρόπο ο πρόλογος αυτού του ρημαδοεμφυλίου, οι μνήμες του οποίου δυστυχώς ακόμα εξακολουθούν να τυραννάνε την χώρα.

27 Μαΐου, 2013 στις 1:15 μμ

zeppos

Κουίζ, ποιός είπε οτι: «στη Μακρόνησο αναγεννάται η Ελλάς ωραιοτέρα στην ψυχή των Ελλήνων»….

27 Μαΐου, 2013 στις 1:32 μμ

nikos__alfa

Έλα ορέ Ζέππο
Δεν είδες τη φωτογραφία; 🙂

Πάνο
αν και αποφεύγω τέτοια θέματα ρισπέκτ για τη δουλειά σου!

27 Μαΐου, 2013 στις 2:46 μμ

Γιάννη (ΔΠ)

Τα Δεκεμβριανά δεν ήταν ο πρόλογος, αλλά ένα μεγάλο κεφάλαιο του εμφυλίου. Ο εκτενέστατος πρόλογος (ο οποίος οδήγησε στα Δεκεμβριανά αλλά και στη συνέχεια) είχε γραφτεί στη διάρκεια της Κατοχής και είχε ολοκληρωθεί αμέσως μετά την απελευθέρωση.

*

δεξιέ,

υποθέτω ότι ισχύει και το ένα και το άλλο.

Δες τι έγραφε ο Παπανδρέου ένα Δεκέμβριο πριν, δηλαδή στα 1943:

Ο Γεώργιος Παπανδρέου γράφει για τον Εμφύλιο στις 10 Δεκεμβρίου 1943

Ακριβώς επειδή ήταν από τους ελάχιστους (ίσως ο μοναδικός) Έλληνες πολιτικούς που είχαν συνολική εποπτεία του θέματος «μεταπολεμικές εξελίξεις στην Ελλάδα και την Ευρώπη» και η ανάλυσή του είχε εντυπωσιάσει και ενθουσιάσει τους Άγγλους (γιατί υπήρχε σύμπτωση εκτιμήσεων) τον επέβαλαν ως πρωθυπουργό τον Απρίλιο του ’44, ενώ η πολιτική του απήχηση στην Ελλάδα ήταν αμελητέα και ο βασιλιάς δεν τον ήθελε – ενώ σχεδόν κανένας άλλος πολιτικός δεν τον χώνευε (και του το έδειχναν – πλην του Κανελλόπουλου, που τσίνιξε κι αυτός αλλά το κατάπιε και συνεργάστηκε ειλικρινά και αρμονικά μαζί του).

Η «νωθρότητα» του Δεκεμβρίου προφανώς δεν έχει να κάνει με πολιτικούς, αλλά με ψυχολογικούς λόγους. Δεν είναι αυτονόητη η ψυχραιμία όταν χιλιάδες κόσμου φωνάζουν «θάνατος στον Παπανδρέου» και είσαι παρών.

27 Μαΐου, 2013 στις 2:49 μμ

ζέπο,

για τη Μακρόνησο ειπώθηκαν διάφορες κουλαμάρες, από πολλούς. Δες πχ τι είχε γράψει εκείνη την εποχή ένας μετέπειτα υπουργός του ΠΑΣΟΚ, στην ανάρτηση της καλύβας για τη Μακρόνησο:

Οι ελληνικές νίκες στον Γράμμο, το Βίτσι και σε κάθε γωνιά της Ελληνικής γης υπεχρέωσαν ολόκληρον τον πολιτισμένον κόσμον να ομιλεί, για μια φορά ακόμη, με θαυμασμό για τις ελληνικές αρετές. Του θαυμασμού αυτού δικαιούται ολόκληρος ο ελληνικός λαός και κάθε τμήμα του εθνικού στρατού, από τις εμπροσθοφυλακές μέχρι του τελευταίου βοηθητικού οπλίτου.
Κανείς όμως ειλικρινής παρατηρητής δεν θα μπορούσε να μην αναφέρει και την Μακρόνησον ως έναν από τους συντελεστάς της νίκης.
Είναι πιθανόν η υλική συμβολή της να μην είναι μεγάλη, η ηθική όμως ενίσχυσίς της προς το μαχόμενον έθνος τεραστία. Ήρωας έχουν να επιδείξουν πολλά έθνη, δημιούργημα όμως σαν την Μακρόνησο κανένα. Γι’ αυτό δεν προξενεί έκπληξη ο θαυμασμός όλων των ξένων παρατηρητών οι οποίοι επεσκέφθησαν την νήσον.
Την παρελθούσα Κυριακήν άλλες δύο χιλιάδες Μακρονησιωτών έλαβαν τα όπλα, που τους έδωσεν αυτοπροσώπως ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, για να πυκνώσουν τας τάξεις των μαχομένων συναδέλφων των.
Κάτω από έναν καταγάλανον ουρανόν, τα τμήματα της Μακρονήσου περίμεναν με ανυπομονησίαν τον αρχηγόν του ΓΕΣ που θα τους έδιδε το τιμημένο όπλο και θα τους έλεγε ότι είναι πλέον άξιοι να υπερασπίσουν την σημαία και την πατρίδα των.
Την 9ην πρωινήν ακριβώς οι σάλπιγγες εσήμαναν «προσοχήν». Ο αρχηγός του Επιτελείου αντιστράτηγος Κοσμάς με τον ταξίαρχον-διευθυντήν της Μακρονήσου κ. Μπαϊρακτάρην και άλλους ανωτέρους αξιωματικούς άρχισε την επιθεώρησιν των τμημάτων, ενώ τα πλήθη των προληπτικώς κρατουμένων που είχαν συγκεντρωθή εις τον χώρον της τελετής εξέσπασαν σε ουρανομήκεις ζητωκραυγάς. Ολίγα λεπτά αργότερα τέσσαρες στρατιώται, αντιπρόσωποι των τεσσάρων ταγμάτων που θα συγκροτήσουν οι σκαπανείς, παρετάχθησαν προ των τμημάτων των και εν μέσω ατμοσφαίρας βαθυτάτης συγκινήσεως έλαβαν συμβολικώς τα όπλα από τον αρχηγόν του ΓΕΣ. Μετά την παράδοσιν των όπλων ο αντιστράτηγος Κοσμάς ομίλησε προς τα συντεταγμένα τμήματα και τους ετόνισεν: «Ή εσείς μας εγελάσατε ή εμείς σας αδικήσαμε. Αλλά είμαι βέβαιος ότι σας αδικήσαμε. Όλοι σας είσθε πολύ καλοί Έλληνες, αν δε μερικοί από σας δεν θα πάρουν τώρα αμέσως τα όπλα τούτο δεν σημαίνει ότι είναι ολιγότερον Έλληνες από τους άλλους συναδέλφους των. Απλώς στρατολογικοί λόγοι δεν μας επιτρέπουν να σας εντάξομεν όλους συγχρόνως εις τα μαχόμενα τμήματα. Παιδιά μου κοιτάξτε να τιμήσετε και να δοξάσετε τα όπλα που πήρατε σήμερα». Όταν έκαμε την τελευταίαν αυτήν προτροπήν ο αρχηγός του Επιτελείου ήταν βέβαιος ότι ήταν τελείως περιττή γιατί στα πρόσωπα όλων έβλεπε ζωγραφισμένη την απόφασιν να δρέψουν καινούργιες δάφνες, καινούργιες νίκες, μεγαλύτερες ίσως από όλες τις άλλες.
Μετά την παράδοσιν των όπλων ηκολούθησε παρέλασις των νέων τμημάτων. Ευσταλείς, με άψογον παράστημα οι σκαπανείς παρήλασαν προ των αξιωματικών των οι οποίοι δεν μπορούσαν να κρύψουν την ικανοποίησιν και την υπερηφάνειάν των για την επιτυχία του έργου των.
Μετά την παρέλασίν των οι σκαπανείς το… έρριξαν στο γλέντι, ένα αγνό ελληνικό γλέντι για να γιορτάσουν την ψυχικήν τους αναγέννησιν. Με την συνοδείαν λαϊκών οργάνων οι στρατιώται άρχισαν τον χορόν που τους θύμιζε το πανηγύρι του χωριού τους.
Μέσα στο τεράστιο γήπεδο ασκήσεων του Α΄ τάγματος οι στρατιώται συγκεντρωμένοι κατά… επαρχίας άρχισαν να χορεύουν τους χορούς της ιδιαιτέρας των πατρίδος. Από τον καλαματιανό και τον τσάμικο μέχρι τον κερκυρέικο και τον λεβέντικο πεντοζάλην. Στο χορό παρεσύρθησαν ύστερα από λίγο και οι αξιωματικοί και οι επισκέπται, ακόμη και ο πρώην πρύτανις του Πανεπιστημίου κ. Φωτεινός, ο οποίος στον ενθουσιασμό του ελησμόνησε τα γεράματα και την κούραση του ταξιδίου. Ο ενθουσιασμός όμως έφθασεν εις τα όρια της παραφροσύνης όταν ο ίδιος ο αρχηγός του Επιτελείου ενθουσιασμένος και αυτός ετέθη επικεφαλής του… καλαματιανού και κατάφερε και στον χορό ακόμη να οδηγήσει με επιτυχία τους στρατιώτας του.
Στην διασκέδαση έλαβε μέρος και η ορχήστρα και η χορωδία του Α΄ τάγματος της Μακρονήσου για την αρτιότητα της οποίας έχουμε και άλλοτε ασχοληθεί. Παρ’ όλον ότι πολλά από τα μέλη απεστρατεύθησαν ή ευρίσκονται μεταξύ των μαχομένων τμημάτων η χορωδία έχει την αυτήν όπως άλλοτε αρτιότητα, γεγονός που αποδεικνύει ότι η επιτυχία της δεν οφείλεται εις… συμπτωματικήν συγκέντρωσιν ταλέντων αλλά εις το πνεύμα συνεργασίας που επικρατεί μεταξύ των σκαπανέων. Και μια ο λόγος για ταλέντα θα πρέπει να αναφέρουμε την αποχαιρετιστήριον… παράστασιν των «ταλαντούχων» της Μακρονήσου πολλοί εκ των οποίων συγκαταλέγονται εις τας 2.000 των νέων μαχίμων σκαπανέων.
Αργά το απόγευμα ο αρχηγός του Επιτελείου με τους άλλους ανωτέρους αξιωματικούς και επισκέπτας απεφάσισαν με αρκετήν δυσαρέσκειαν να εγκαταλείψουν την νήσον. Μέχρι της αποβάθρας τούς συνόδευσαν οι νέοι στρατιώται της Ελλάδος οι οποίοι έφθασαν μέχρι της παραλίας ψάλλοντες με τον γνώριμον ενθουσιασμόν τους στρατιωτικά εμβατήρια.
Αυτήν την φορά δεν κρατούσαν πια όπλα – γιατί τα όπλα τα είχαν πάρει – ζητούσαν μόνον με τον ενθουσιασμόν τους να προαναγγείλουν τις νίκες που είναι αποφασισμένοι να κερδίσουν.
Διά μίαν φοράν ακόμη η Μακρόνησος έδωσε νέον αίμα εις την Ελληνικήν Πατρίδα. Εχάρισεν εις το έθνος δύο χιλιάδες στρατιώτες, δύο χιλιάδες ήρωες.Οι νίκες των σκαπανέων της δεν εδόξασαν μόνον την Ελληνικήν ανδρείαν, εδόξασαν και το ελληνικόν πνεύμα, τον ελληνικόν πολιτισμόν. Διότι εάν είναι εύκολον εις τον μηχανικόν πολιτισμόν, τον πολιτισμόν της ατομικής ενεργείας, να καταστρέψει ομαδικώς το ανθρώπινον γένος, του είναι απολύτως αδύνατον να δώσει εις την κοινωνίαν έστω και μίαν νέαν ανθρωπίνην ψυχήν, όπως αυτές που δίδει η Μακρόνησος κατά χιλιάδας.

Μακρόνησος. Κάποτε λεγόταν Ελένη νήσος

27 Μαΐου, 2013 στις 3:03 μμ

nikos__alfa,

μερσί.

Ως αριστερός μάλλον θα πρέπει να σέβεσαι τον Κανελλόπουλο. Ήταν από τους ελάχιστους «αστούς» πολιτικούς της εποχής εκείνης που δεν ήταν αρκουδάριος ή φιλοτομαριστής ή ευθυνόφοβος ή διεφθαρμένος ή αυλοκόλακας ή καιροσκόπος ή φαντασμένος στο έπακρο ή αιμοσταγής (με τους ηττημένους) ή όλα αυτά μαζί.

Φυσικά, οι πολιτικές του επιλογές είναι αντικείμενο σχολιασμού.

27 Μαΐου, 2013 στις 3:40 μμ

zeppos

Πάνος: «δεν ήταν αρκουδάριος ή φιλοτομαριστής ή ευθυνόφοβος ή διεφθαρμένος ή αυλοκόλακας ή καιροσκόπος ή φαντασμένος στο έπακρο ή αιμοσταγής (με τους ηττημένους) ή όλα αυτά μαζί. «

Μάλιστα.. «δεν ήταν»..
Τοτε τι ήταν;
Όταν η ιδέα του «αναμορφωτηρίου» ήταν τέκνο δικό του, ομού μετά του Τσάτσου,

όταν ενώ ΓΝΩΡΙΖΕ ασφαλώς τα φρικτά βασανιστήρια του κολαστηρίου, λόγω των συχνών επισκέψεών εκεί, δήλωνε «στη Μακρόνησο αναγεννάται η Ελλάς ωραιοτέρα στην ψυχή των Ελλήνων. Η ιστορία θα γράψει πως η στροφή της παγκοσμίου καταστάσεως εδώ άρχισε, στη Μακρόνησο» (Ασφαλώς αυτό έγραψε η ιστορία.. 🙄 ) και οτι και άλλοι αρκουδάριοι είπαν τα ίδια, είναι μια δικαιολογία (γι’αυτόν) πεντάρας..

όταν «υπερηφάνως» έδειχνε τους φαντάρους μας στον Φλιτ λέγοντας ΙΔΟΥ ΤΑ ΣΤΡΑΤΆ ΣΑΣ…

όταν ασφαλώς έχει το δικό του μερίδιο ευθύνης για την επέλαση της δικτατορίας, την οποία δεν μπόρεσε να εμποδίσει… όταν, όταν κλπ κλπ

Ήταν ένας αρκουδάριος ολκής, μόνο που είχε καλό γάνωμα… ιφ γιου νοου γουτ αϊ μην..

Και επειδή εσύ γιατρέ μου έχεις σε πολύ εκτίμηση το καλό λουστράρισμα παρουσίας και λόγου, του χαρίζεις όλα ΜΗ στα επίθετα που αράδιασες…

27 Μαΐου, 2013 στις 3:51 μμ

nikos__alfa

Δεν έχω εντρυφήσει ιδιαίτερα για τον Π. Κανελλόπουλο όμως φαίνεται ότι ήταν πιο «στέρεος» σαν προσωπικότητα από πολλούς της παράταξης του !
Αλλά δεν θα με …παρασύρεις. 😉

« Προτιμότερη η ειρήνη από την αλήθεια». Βολταίρος

27 Μαΐου, 2013 στις 6:15 μμ

ζέπο,

δεν επιμένω, άλλωστε ουδέποτε υποστήριξα ότι ο Κ. ήταν άψογος ή αλάνθαστος ή απαλλαγμένος από κάθε ευθύνη για όσα συνέβησαν τότε – συγκριτικά με τους άλλους τον κρίνω. Θεωρώ, ωστόσο, τη δική σου αξιολόγηση (αν και περιέχει αλήθειες) υπερβολικά… ισοπεδωτική. Στο μεταξύ, εντόπισες τον υπουργό του ΠΑΣΟΚ που έγραψε το ορέο κείμενο για τη Μακρόνησο, που θύμισα παραπάνω; 😉

28 Μαΐου, 2013 στις 12:37 πμ

Αναγνώστης ο αθηναίος

Από την άλλη και τον Γεώργιο Παπανδρέου τον ..πρεσβύτερο, με τα κριτήρια του Ζέππου καλό δεν τον λες.
Οι Αριστεροί μάλιστα κάποτε τον θεωρούσαν βασικό υπεύθυνο για το τί έγινε και άσχετα αν συμφωνώ (που δεν), ακόμη και έτσι νάτανε , δηλαδή να πήγε με τον αγγλικό παράγοντα δεν σημαίνει ότι δεν έκανε ότι έκανε το 60, έστω και ..κατά τύχη όπως ισχυρίζονται πολλοί (να σας πω την αλήθεια, τους πιστεύω)
Θέλω να πω ότι το ζήτημα μόνο συγκριτικά μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε και τηρουμένων των αναλογιών, αλλιώς κινδυνεύουμε να μπούμε στον αστερισμό του τι Παπάγος τι Πλαστήρας 😉 ή ακόμη και σε αυτό που λέμε Ιστορία του αίματος (ο ένας ήξερε για τη Μακρόνησο, ο άλλος της άλλης πλευράς ήξερε για το Μελιγαλά και πάει λέγοντας. ¨Οχι ότι δεν έχουν το βάρος τους και αυτά αλλά δεν μπορούμε να μείνουμε εκεί).
Εγώ θα συμφωνήσω με την οπτική του Πάνου για τον Κανελλόπουλο, είναι θετική δηλαδή και η δική μου εικόνα, έστω ας κάνουμε σκόντο στα επίθετα 🙂

28 Μαΐου, 2013 στις 1:39 πμ

Γιάννης - 2

Κοιτάζοντας πίσω στην περίοδο 1958 – 1990 (περίπου) στα προβεβλημένα στελέχη της δεξιάς δεν μπορώ να βρώ άλλον με καλύτερη συνολική προσωπικότητα.

Μία φορά βρέθηκα σε προεκλογική συγκέντρωση στην Ελλάδα, πριν μάλιστα να έχω δικαίωμα ψήφου, και αυτή ήταν του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στην Πλατεία Κλαυθμώνος. Παρ’όλα τα χρόνια που έχουν περάσει ακόμη θυμάμαι την εξαιρετική παρουσία του και τον εκλεπτισμένο πολιτικό του λόγο.
Βέβαια, πριν απ’αυτόν είχε μιλήσει ο Μανιαδάκης ( 🙂 , και ο Μαρκεζίνης.

Όπως είπε και ο Αν. ο Αθ. πιό πάνω, γι’αυτούς που τον κατηγορούν γιά αυτά που είπε για την Μακρόνησο υπάρχουν εκείνοι που για πολλά χρόνια τον κατηγορούσαν με πάθος ότι συγκάλυψε τα εγκλήματα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΚΚΕ, και ειδικά του Βελουχιώτη, στην Πελοπόννησο. Ειδικότερα, ότι απέφυγε να επισκεφθεί τον Μελιγαλά και τους Γαργαλιάνους που χιλιάδες είχαν σφαγεί λίγες ημέρες πριν την άφιξή του στην Καλαμάτα και αντ’αυτού κυκλοφορούσε παρέα με τον Κλάρα από την Καλαμάτα στην Τρίπολη, και από εκεί μετά τη διευθέτηση με τον Παπαδόγκωνα πήγε στην Πάτρα και έβγαζε ομιλίες μαζί του, αντί να μεταβεί στον Μυστρά και να διευθετήσει και εκεί την κατάσταση που κατέληξε σε σφαγή.

Αναγνωρίζοντας το σφάλμα του αργότερα, προσπαθούσε να δικαιολογήσει τους επαίνους προς τον Κλάρα και την συγκάλυψη των εγκλημάτων εξ ανάγκης επειδή φοβόταν την αντίδραση του Κλάρα και του ΕΛΑΣ αν τους δημοσιοποιούσε τα εγκλήματά τους.

Είναι μια δικαιολογία την οποία πολλοί δεν δέχτηκαν ποτέ. Γι’ αυτό αμφιβάλλω αν πέρασε ποτέ πια από την Μεσσηνία. Μπορεί να είχε τις ίδιες βίαιες αντιδράσεις που είχε ο Παπανδρέου το 1956, όταν για πρώτη φορά δοκίμασε να περιοδεύσει στην Τριφυλία και αποδοκιμαζόταν άγρια σε κάθε του σταθμό.

28 Μαΐου, 2013 στις 8:05 πμ

zeppos

Ο Κανελλόπουλος ήταν ο εμπνευστής της φρικτής «αναμόρφωσης» στην Μακρόννησο, με την υπόδειξη των Εγγλέζων «ειδικών». Ήταν ο ηθικός αυτουργός και σε οτι με αφορά ήταν και εκείνος που συμφωνο΄θυσε – αν δεν έδινε ο ίδιος την εντολή – στα βασανιστήρια που θανάτωσαν χιλιάδες ανθρώπους, άφησαν ανάπηρους ή ψυχικά άρρωστους άλλους τόσους.
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ σήμερα όπου γνωριζουμε όλα αυτά με λεπτομέρειες να δίνουμε κάποιο ελαφρυντικό για κανένα λόγο, πόσο μάλλον για την καλή άρθρωση λόγου, ή την υποθετική «μεταμέλεια» την οποία ΠΟΤΕ δεν εξέφρασε ξεκάθαρα, αλλά του αποδίδεται λόγω της πολιτικής συμπεριφοράς του στα τελευταία του χρόνια.

Δεν συγκρίνονται τα εγκλήματά του με τα όποια του ΕΛΑΣ, διότι εκείνος ήταν το τότε επίσημο κράτος και ΔΕΝ είχε κανένα δικαιολογητικό για τις δολοφονίες με βασανισμό και απ’ευθείαν, λόγω των φρονημάτων των πολιτών.

Τώρα τι έγραψε ο Καψής για την Μακρόνησο τότε και με την απειλή της Μακροννήσου, να μην το χαρακτηρίσω.
Εχω και προσωπική πληγή με την «δήλωση μετανοίας» του γέρου μου…

28 Μαΐου, 2013 στις 8:49 πμ

skipper

Παναγιώτης Κανελλόπουλος: αγνοούσα…
από μια συζήτηση με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο

Από τότε που ένιωσα τον εαυτό μου, είχα συνδέσει το όνομά του με τη Δεξιά. Υπήρξε και εποχή που τον τοποθετούσα στην ακραία Δεξιά. Την αντικομουνιστική και μόνο. Και βέβαια, ρόλο σ’ αυτό είχε παίξει η δήλωση που του αποδίδεται για τη Μακρόνησο – το νέο Παρθενώνα.

Το 1949, εξομολογείται, που ανέλαβα το Υπουργείο Στρατιωτικών, αγνοούσα την ύπαρξη της Μακρονήσου. Και σίγουρα αγνοούσα τα βασανιστήρια που είχαν γίνει εκεί. Φαίνεται πως μια νύχτα συνέβησαν φοβερά πράγματα. Εξ ου και το ποίημα του Ρίτσου για τους κουλούς, τους κουτσούς και τους νεκρούς… Το σίγουρο είναι πως έπρεπε, τότε, να λειτουργήσει ένα στρατόπεδο, ειδικά για αριστερούς που δεν ήθελαν να πολεμήσουν εναντίον των συντρόφων τους. Στρατιώτες ήσαν και όφειλαν να υπηρετήσουν. Άλλο όμως στρατόπεδο και άλλο τόπος βασανιστηρίων. Φαίνεται πως μερικοί θα προκαλούσαν. Και φαίνεται, επίσης, πως μερικοί από την άλλη μεριά, σαν τον Ιωαννίδη, θα βασάνιζαν χωρίς λόγο. Όλα αυτά τα έμαθα πολύ αργότερα. Ύστερα από δεκαπέντε χρόνια… Πάντως, τώρα που με ξαναρωτάτε, δεν θυμάμαι να είπα ποτέ τη φράση που μου αποδίδουν. Θυμάμαι, αντίθετα, ότι, όταν ένας στρατηγός έκανε εκτεταμένες προληπτικές συλλήψεις στην Πελοπόννησο κι έστειλε τους συλληφθέντες στη Μακρόνησο, πήγα ο ίδιος στο νησί, τους μίλησα, διέταξα να απολυθούν και έβαλα και την μπάντα της Μεραρχίας να παιανίζει στον Ισθμό καθώς περνούσαν.
(…)

Βασιλόφρονας ως το 1923 και έκτοτε αντιβασιλικός, ακαδημαϊκός από το 1959, δύο φορές πρωθυπουργός και αναρίθμητες υπουργός, ιδρυτής του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος και της ΠΕΑΝ στην Κατοχή, έχει τόσα να πει και δεν ξέρεις τι να πρωτοκρατήσεις στο σημειωματάριό σου – τα πάντα είναι εξόχως ενδιαφέροντα.

Η πρώτη αντιβασιλική μου εκδήλωση έγινε το 1935 με δύο άρθρα που έγραψα στην Ακρόπολη. Έβλεπα τότε ότι επίκειται να επιστρέψει ο βασιλιάς με πραξικόπημα, μετά το κίνημα, και αντέδρασα. Όπως και το 1943, που ήρθαν και με βρήκαν στο Κάιρο ο Καρτάλης, ο Ρούσσος, ο Τζήμας και ο Τσιριμώκος για την υπογραφή πρωτοκόλλου περί μη επιστροφής του βασιλιά στην Ελλάδα, χωρίς δημοψήφισμα. Και το υπέγραψα. Αλλά παρενέβησαν οι Άγγλοι, ο Τσώρτσιλ, και το πρωτόκολλο δεν τηρήθηκε. Αν είχε τηρηθεί, ίσως να μην είχε συμβεί η τραγωδία του Εμφυλίου πολέμου…

απόσπασμα από συνέντευξη που έδωσε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στον Λευτέρη Παπαδόπουλο, εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, 18/4/1981

lomnimon.wordpress.com.

28 Μαΐου, 2013 στις 10:20 πμ

Όπως και το 1943, που ήρθαν και με βρήκαν στο Κάιρο ο Καρτάλης, ο Ρούσσος, ο Τζήμας και ο Τσιριμώκος για την υπογραφή πρωτοκόλλου περί μη επιστροφής του βασιλιά στην Ελλάδα, χωρίς δημοψήφισμα. Και το υπέγραψα. Αλλά παρενέβησαν οι Άγγλοι, ο Τσώρτσιλ, και το πρωτόκολλο δεν τηρήθηκε. Αν είχε τηρηθεί, ίσως να μην είχε συμβεί η τραγωδία του Εμφυλίου πολέμου…

Ίσως. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα ερωτήματα, σχετικά με τις αιτίες και τις πιθανότητες αποτροπής του εμφυλίου.

Το θέμα όμως είναι ότι ούτε ο Κανελλόπουλος, ούτε κανένας άλλος από τους αντιβασιλικούς Έλληνες πολιτικούς επέμειναν σθεναρά στο θέμα του βασιλιά. Ούτε και σε οποιαδήποτε άλλη επιλογή των Άγγλων αντέδρασαν, εδώ που τα λέμε. Από το ημερολόγιο του Κανελλόπουλου φανερώνεται ένας τέτοιος θαυμασμός για τον Τσώρτσιλ (σχεδόν δέος) που κάτι τέτοιο του φαινόταν απλά αδιανόητο. Ωστόσο προσπαθούσε επίμονα (δια της πειθούς) να διορθώσει θέσεις της Αγγλικής πολιτικής, που ζημίωναν τα συμφέροντα της χώρας, πχ στο θέμα της Αλβανίας, στο θέμα των Δωδεκανήσων και της Τουρκίας κλπ. Ήταν μαχητικός, αλλά «δεδομένος» για τους Άγγλους.

Σημειωτέον, ότι ο Κ. έχασε πολλούς πόντους (και την ισχυρή πιθανότητα να διαδεχτεί αυτός τον Τσουδερό και όχι ο Βενιζέλος και μετά ο Παπανδρέου) γιατί είχε την ατυχία να σκάσει στα χέρια του (ήταν αντιπρόεδρος και υπουργός Στρατιωτικών) η πρώτη εξέγερση του ΕΑΜ στη Μέση Ανατολή, την οποία δεν μπόρεσε ούτε να προβλέψει, ούτε να χειριστεί αποτελεσματικά.

Όχι ότι κάποιος άλλος από τους τότε διαθέσιμους πολιτικούς θα τα κατάφερνε καλύτερα – άλλωστε η δεύτερη ανταρσία, με τον Κ. εκτός κυβέρνησης, ήταν πολύ χειρότερη και περιέλαβε και το ναυτικό.

29 Ιουλίου, 2013 στις 4:03 πμ

KillKiss

Οι κρίσεις για τη στάση ενός πολιτικού που βρέθηκε κυριολεκτικά μέσα σε ένα καμίνι, στα προεόρτια ενός εμφυλίου πολέμου, είναι εύκολες. Εμείς οι ίδιοι συχνά μετανιώνουμε για άστοχες κουβέντες που είπαμε σε φίλους ή συναδέλφους: πώς άραγε είναι να είσαι πρωταγωνιστής σε μια ιστορία που σε ξεπερνά; Ας μην ξεχνάμε πως ο πολιτικός, δεν εκπροσωπεί μονάχα τον εαυτό του, αλλά και την τάξη του – κι ας μην μας φοβίζει η λέξη αυτή.

Προσωπική μου άποψη είναι πως ο Κανελλόπουλος υπήρξε ένας από τους εντιμότερους έλληνες πολιτικούς. Αρκεί να ξεφυλλίσει κανείς το έργο του «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος» για να νοιώσει θαυμασμό και δέος. Νομίζω δε, πως ο μεταπολεμικός του πολιτικός φανατισμός στο πλαίσιο της ΕΡΕ, οφείλεται ακριβώς στην αδυναμία του να ισορροπήσει ανάμεσα στον αρχικό του ουμανισμό και την αναγκαιότητα να ηγηθεί μιας παράταξης που ξεκινούσε από τα σαλόνια των ανακτόρων και έφθανε μέχρι τα κατώγια του παρακράτους και του υποκόσμου. Σίγουρα, τον αντικομμουνισμό του Κανελλόπουλου πυροδότησε και η απογοήτευσή του από τις προσπάθειες έντιμης συνδιαλλαγής με τους κομμουνιστές. Ο μόνος έλληνας πολιτικός που στήριξε την Εθνική Αντίσταση έξω από τις τάξεις του ΕΑΜ, ο αστός που πέτυχε μιαν ισορροπία με τον Βελουχιώτη, περίμενε πως θα τύχει μιας ευμενούς ανταπόδοσης εκ μέρους των ηγετών του ΚΚΕ. Κι αυτό ίσως ήταν πιθανό σε προσωπικό επίπεδο, αλλά όχι και σε πολιτικό – όταν το ΚΚΕ ισορροπούσε στο τεντωμένο σκοινί ανάμεσα στην επανάσταση και τον σοσιαλπατριωτισμό, και οι εξελίξεις το οδηγούσαν στην πρώτη επιλογή.

Διαβάζοντας ωστόσο τα πολύ ενδιαφέροντα αποσπάσματα του ημερολογίου του Κανελλόπουλου, αντιλαμβάνομαι και τους περιορισμούς που είχε ως πολιτικός. Τόσο ο ίδιος, όσο και το σύνολο των αστών πολιτικών που χειρίστηκαν τις εξελίξεις του Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου του ’44 (με αποκορύφωμα κατά την γνώμη μου τον ολίγιστο Πλαστήρα), δεν θεωρούν το ΕΑΜ σαν μια συνιστώσα επανίδρυσης μιας νέας Ελλάδας, αλλά σαν κατοχικό παράδοξο, σαν πολιτική ανορθογραφία, απέναντι στην οποία κάθε κίνηση συνδιαλλαγής μπορούσε να συνιστά μονάχα «παραχώρηση». ή «εξευμενισμό». Πολιτικοί με ελάχιστη έως μηδενική προϊστορία, ή βετεράνοι απόντες από την κατεχόμενη Ελλάδα, επιστρέφουν ξεχνώντας την 4η Αυγούστου, με μόνη επιδίωξη να βγάλουν από τη μέση με το καλό ή το άγριο, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, πίσω από το οποίο δεν βλέπουν τίποτε άλλο παρά το ΚΚΕ και τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Ο Κανελλόπουλος είναι ίσως ο καλύτερος απ’ όλους, αλλά δεν ξεφεύγει απ’ αυτό το πλαίσιο. Και απόδειξη είναι, πως δεν δίνει μια τελική απάντηση στο ερώτημα του Καφαντάρη (ο οποίος κατά τη γνώμη μου κινήθηκε μάλλον από ιδιοτέλεια παρά από οξυδέρκεια) αν άξιζε να γίνει εμφύλιος πόλεμος για την Ορεινή Ταξιαρχία. Άξιζε;

Από την πλευρά του πολιτειακού και πολιτικού καθεστώτος, ο εμφύλιος πόλεμος ήταν καλοδεχούμενος. Οι Άγγλοι είχαν πείρα σ’ αυτά. Οι έλληνες κομμουνιστές δεν είχαν πείρα, αλλά είχαν κάποια έτοιμα μοντέλα με τα οποία φλέρταρε (ή πιθανότατα κινήθηκε) η ηγεσία τους. Αν δει κανείς ωστόσο τα αιτήματα του Σιάντου της σύσκεψης των Χριστουγέννων του ’44, δεν θα συναντήσει τίποτε το παράλογο και τίποτε που να μην είχε διεκδικήσει το ΕΑΜ στα τέλη του Νοεμβρίου. Επανίδρυση του κράτους σε ισότιμη βάση ζητούσε – αυτό ακριβώς, που το Καθεστώς δεν επρόκειτο ποτέ να επιτρέψει.

29 Ιουλίου, 2013 στις 7:01 πμ

Ο Κανελλόπουλος είναι ίσως ο καλύτερος απ’ όλους, αλλά δεν ξεφεύγει απ’ αυτό το πλαίσιο. Και απόδειξη είναι, πως δεν δίνει μια τελική απάντηση στο ερώτημα του Καφαντάρη (ο οποίος κατά τη γνώμη μου κινήθηκε μάλλον από ιδιοτέλεια παρά από οξυδέρκεια) αν άξιζε να γίνει εμφύλιος πόλεμος για την Ορεινή Ταξιαρχία. Άξιζε;

Το ερώτημα, για την Ορεινή Ταξιαρχία, είναι μάλλον παραπλανητικό. Η ουσία βρίσκεται στην επανίδρυση του κράτους σε ισότιμη βάση, κάτι που σήμαινε πραγματική ανατροπή των πάντων – και το οποίο όντως ήταν αιτία εμφυλίου στα πλαίσια των γεωπολιτικών ρυθμίσεων που είχαν ήδη γίνει ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις της εποχής, σε συνδυασμό με την εκρηκτική κατάσταση που ειχε δημιουργήσει ο κατοχικός εμφύλιος (ο οποίος υπήρξε η ρίζα του κακού).

Για την αποφυγή του Εμφυλίου μετά την απελευθέρωση υπήρχαν δυο προϋποθέσεις:
– γενική αμνηστία (στους πάντες, εκτός από τους κορυφαίους εγκληματίες – συνεργάτες των Γερμανών) και
– συμφωνημένη άμεση μετατροπή των ΕΛΑΣ / ΕΔΕΣ σε Πολιτοφυλακή, υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης (στη οποία συμμετείχε το ΕΑΜ).

Αυτά όμως δεν μπορούσαν να γίνουν δεκτά τότε – ακόμα και τώρα δεν χωράνε στα κεφάλια μας, κι ας το συζητάμε δεκαετίες μετά.

29 Ιουλίου, 2013 στις 2:03 μμ

KillKiss

Ο δεύτερος όρος που αναγνωρίζεις, είναι πολύ πιο προωθημένος από εκείνον του ΕΑΜ, το οποίο δεν αξίωσε να παραμείνει όλος ο ΕΛΑΣ ως Πολιτοφυλακή, αλλά διατήρηση μιας ταξιαρχίας από κάθε παράταξη και ταχύτατες κρίσεις προκειμένου να δημιουργηθεί εθνικός στρατός. (βλ. τη συζήτηση στα «Δεκεμβριανά»). Ο πρώτος σου όρος είναι φυσικά συγκεχυμένος, καθώς δεν προσδιορίζεται το τι συνιστά «κορυφαίο εγκληματία» – ακόμα κι έτσι όμως, βρίσκεται πιο κοντά στη θέση του ΕΑΜ περί «τιμωρίας των προδοτών», από τον διορισμό ημιδωσίλογων στη θέση στρατιωτικών διοικητών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, όπως έπραξε ο Παπανδρέου.

Επέτρεψέ μου να σχολιάσω επίσης τη θέση σου πως «η ρίζα του κακού ήταν ο κατοχικός εμφύλιος» – θέση που θεωρώ πως αποτελεί εμμονή σου.

Ο ίδιος ο υφυπουργός Στρατιωτικών του Παπανδρέου, ο ΕΔΕΣίτης στρατηγός Σπαής, αναφέρει σε κείμενό του στα «Πολιτικά Θέματα»:

«Δεν το κρύβω πως την εποχή των Δεκεμβριανών αντιμετώπισα ένα σοβαρό συνειδησιακό πρόβλημα. Ψυχικά ήμουν με το ΕΑΜ, οι αγώνες μου ήταν δημοκρατικοί και αντιβασιλικοί. Σ’ αυτούς που έδρασαν εναντίον των κατακτητών, από την αρχή, ή τουλάχιστον αμέσως μετά το Στάλινγκραντ, ανήκει η πρωτοπορεία του αγώνα και ο πατριωτικός έπαινος. Τέτοιοι ήταν πολλοί από τα στελέχη και τα μέλη του ΕΑΜ, του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ».

Θα μπορούσα να επικαλεστώ και άλλα τέτοια αποσπάσματα του ιδίου και άλλων πρωταγωνιστών της εποχής, για να καταδείξω πως το χάσμα ανάμεσα στις δύο παρατάξεις δεν ήταν ανυπέρβλητο (σε πολιτικό επίπεδο τουλάχιστον), πως οι προσπάθειες συνεννόησης δεν εξαντλήθηκαν και πως η πολιτική λύση αναζητούσε τον ηγέτη που θα την προωθούσε, ή ακόμα και θα την επέβαλλε – αλλά θα ήταν λύση. Τέτοιος ηγέτης δεν υπήρξε δυστυχώς.-

29 Ιουλίου, 2013 στις 2:27 μμ

Ως «κορυφαίους εγκληματίες» εννοώ αυτό που λένε οι λέξεις.

Είναι προφανές ότι δεν θα μπορούσε να μπει ολόκληρος ο ΕΛΑΣ στην Πολιτοφυλακή. Πολύ μεγαλύτερη σημασία από την ποσόστωση είχε η εμπιστοσύνη μεταξύ των μερών – η οποία απλούστατα δεν υπήρχε.

Για τον Σπαή δες τη σημείωση αρ. 5 στο ποστ.

29 Ιουλίου, 2013 στις 3:17 μμ

KillKiss

Η αναφορά σου του Σπαή, γίνεται στο ίδιο κείμενο: Περιοδικό «Πολιτικά Θέματα», τεύχος 4ης Δεκεμβρίου 1976. Σε προτρέπω να το αναζητήσεις σε κάποια βιβλιοθήκη, για να δεις πως ο Σπαής κατατάσσει ακόμα και τον Σιάντο ανάμεσα σ’ αυτούς που δεν επιθυμούσαν τη σύγκρουση. –

3 Δεκεμβρίου, 2013 στις 10:33 πμ

Lavrentij

Μεγάλη προσωπικότητα ο Κανελλόπουλος, με τις αντιφάσεις του και αυτός. Γιατί έχει και αυτός ευθύνη ως επικεφαλής της ΕΡΕ για την όξυνση του κλίματος που οδήγησε στις ανώμαλες συνθήκες του 65-67 που με τη σειρά τους οδήγησαν στο πραξικόπημα.

3 Δεκεμβρίου, 2013 στις 12:53 μμ

Σαφώς. Κατά σύμπτωση (ανάγνωσης) αυτό θα είναι το επόμενο ορίτζιναλ ποστ της καλύβας – αν βρω χρόνο θα το ετοιμάσω σήμερα. Για την «πολιτική τάξη» συνολικά – και για τον Κανελλόπουλο.

4 Δεκεμβρίου, 2013 στις 12:54 πμ

karampas

ο εμφυλιος ειχε δυο αφετηριες.Απο τη μια το Φεβρουαριο του 42 στην ολομελεια του τιμημενου κκε των υπαλληλων δηλαδη του πατερουλη σταλιν,να σημειωσουμε οτι ο Ιωαννιδης επαιρνε τακτικα το μισθο του απο τη μητερα πατριδα ολων των κομμουνιστων και εμας δηλαδη οσων περασαμε απο το κκε μεσα στην Ακροναυπλια.,οταν πηραν διαταγες απο τον πατερουλη να συντριψουν με τα οπλα οποιαδηποτε αλλη αντισταση που δεν εντασσοταν υπο την ηγεσια του κκε.Οι αδιστακτοι σταλινικοι-ναζιστες φονιαδες της οπλα και των αλλων οργανωσεων του παραρτηματος της 3ης διεθνους οπως εγραφε και ο ριζοσπαστης μεχρι τη δεκαετια του 30 εσφαξαν χιλιαδες αγροτες και τους πεταξαν σε πηγαδια στο φενεο στη στιμαγκα στην ποταμια στην ταταρνα στο νοστιμο και αλλου,περιπου 100.000 αγροτες οσους περιπου εσφαξε και η επαρρατη δεξια.Απο την αλλη μερια ηταν οι συνεργατες των γερμανων οι δοσιλογοι οι τσολιαδες με την κυβερνηση Τσολακογλου με τη γερμανικη κατοχη.Ο Δεκεμβρης του 44 ηταν εντολη του πατερουλη Σταλιν.Το τιμημενο κκε ηταν και ειναι ενα προδοτικο κομμα και ο συριζα βεβαια εναντια στα συμφεροντα του λαου και του προλεταριατου.Τοτε οι υπαλληλοι του Σταλιν πουλησαν την επανασταση του ελληνικου λαου,τωρα συνεργαζονται με τις κατοχικες τραπεζικες συναμεις και συγκυβερνουν χωρις υπουργεια ενω το 89 ειχαν και 4 υπουργεια.Τσιπρας και Κουτσουμπας στηριζουν σαμαρα δανειστες και τοκογλυφους γιαυτο περνανε τα μετρα σαν περιπατιος για τις δοσιλογικες κυβερνησεις.Το μισος ομως συσσωρευεται οπως και το 44.Ας ελπισουμε οτι τα κονσερβοκουτια που ερχονται θα ειναι ελεγχομενα και μονο εναντια στους ενοχους και οχι οπως το 44 που το 90 τοισ εκατο των θυματων ηταν αθωοι αγροτες απλα δεν ηταν εγγεργαμμενοι στο κομμα των υπαλληλων του Σταλιν

4 Δεκεμβρίου, 2013 στις 5:05 πμ

Γιάννης - 2

@karampas

«..και οχι οπως το 44 που το 90 τοισ εκατο των θυματων ηταν αθωοι αγροτες απλα δεν ηταν εγγεργαμμενοι στο κομμα των υπαλληλων του Σταλιν.»

Μόνο μιά μικρή διόρθωση.

Το σωστό είναι «..όπως το 1943-44..», γιατί στην Πελοπόννησο τα Στρατόπεδα Κρατουμένων του ΕΑΜ και οι δολοφονίες με πέταγμα των θυμάτων σε τρύπες και ξεροπήγαδα σαφώς άρχισαν το 1943, και έφθασαν στο απόγειό τους το 1944.

4 Δεκεμβρίου, 2013 στις 1:05 μμ

Πολλές φωτογραφίες από τα Δεκεμβριανά, συγκεντρωμένες:

http://left.gr/news/ena-fotografiko-afieroma-sto-dekemvri-toy-1944

4 Δεκεμβρίου, 2013 στις 7:36 μμ

http://tvxs.gr/news/san-simera/dekembriana-i-enarksi-ton-sygkroyseon-stis-anatolikes-synoikies

4 Δεκεμβρίου, 2013 στις 10:28 μμ

Οι δύο Αθήνες του 1944
Από τις πρώτες ήδη μέρες της απελευθέρωσης από τους Γερμανούς, οι δρόμοι της πρωτεύουσας μετατράπηκαν σε θέατρο μιας οφθαλμοφανούς ταξικής πόλωσης με πολιτικό πρόσημο, που ακόμη δεν έχει μελετηθεί από τους ιστορικούς ερευνητές.

ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ Από τις πρώτες ήδη μέρες της απελευθέρωσης από τους Γερμανούς, οι δρόμοι της πρωτεύουσας μετατράπηκαν σε θέατρο μιας οφθαλμοφανούς ταξικής πόλωσης με πολιτικό πρόσημο, που ακόμη δεν έχει μελετηθεί από τους ιστορικούς ερευνητές

Του Τάσου Κωστόπουλου

Πρώτη και τελευταία ένοπλη εξέγερση της νεοελληνικής Ιστορίας στον αστικό χώρο του αθηναϊκού λεκανοπεδίου, τα Δεκεμβριανά του 1944 έχουν ελάχιστα (και, κυρίως, εξαιρετικά άνισα) μελετηθεί μέχρι σήμερα από τους ιστορικούς ερευνητές. Ενδελεχής κι αρκετά ικανοποιητική υπήρξε η ενασχόληση με τις στρατηγικές επιλογές και τις τακτικές κινήσεις των δύο από τους τρεις βασικούς παράγοντες της αναμέτρησης: της βρετανικής κυβέρνησης και της ηγεσίας του ΕΑΜικού και κομμουνιστικού κινήματος. Λιγότερο έχει φωτιστεί ο ρόλος του τρίτου παίκτη – της εγχώριας πολιτικοστρατιωτικής Δεξιάς και των καθοδηγητικών επιτελείων του «βαθέος κράτους», οι σχεδιασμοί των οποίων θα μας απασχολήσουν αναλυτικά στον «Ιό» του ερχόμενου Σαββάτου.

Αυτό που πάνω απ’ όλα έχει μείνει στη σκιά είναι ωστόσο η μαζική διάσταση των γεγονότων: ο ρόλος, οι επιδιώξεις και η στάση των χιλιάδων εκείνων ανδρών και γυναικών που πήραν ενεργά μέρος στην εξέγερση από την πλευρά του ΕΑΜ ή έσπευσαν να υπερασπιστούν με το όπλο στο χέρι το πολιορκημένο -και τελικά νικηφόρο- καθεστώς της «Σκομπίας», προσδίδοντας στην όλη αναμέτρηση τα χαρακτηριστικά ενός αδυσώπητου εμφύλιου πολέμου. Η σιωπή αυτή δεν είναι καθόλου δυσερμήνευτη. Για τη μεν Δεξιά, στις «συμφιλιωτικές» ιδίως εκδοχές της του «μεσαίου χώρου», η παραδοχή του κοινωνικού χαρακτήρα των Δεκεμβριανών του 1944 είναι φυσικά ανεπιθύμητη, καθώς ο πολιτικός λόγος της εξ ορισμού συγκαλύπτει κι ελαχιστοποιεί τις ταξικές αντιθέσεις στο όνομα μιας ποικιλόμορφης «εθνικής ενότητας».

Εθνοενωτική λύση

Εξίσου ανεπιθύμητη υπήρξε όμως αυτή η πτυχή και στη μεταπολιτευτική Αριστερά, καθώς υπενθύμιζε όχι μόνο την (ανεπίκαιρη πλέον) ακρότατη μορφή ταξικής πάλης αλλά και τον αρνητικό, σε τελική ανάλυση, πολιτικοστρατιωτικό συσχετισμό δυνάμεων: ακόμη κι ο λαϊκός στρατός που είχε σφυρηλατηθεί στην πάλη με τους Γερμανοϊταλούς στάθηκε αδύνατο να κερδίσει τελικά την ένοπλη αντιπαράθεση με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό και την ντόπια αντίδραση. Η καταφυγή σ’ ένα ερμηνευτικό σχήμα που μεταμφίεσε την κοινωνική επανάσταση σε απλή προέκταση του αντιστασιακού αγώνα της Κατοχής, υπερτονίζοντας τις μακιαβελικές προθέσεις του Τσόρτσιλ κι υποβαθμίζοντας τη δυναμική (και τη σχετική αυτονομία) της ντόπιας Δεξιάς, αποτέλεσε έτσι μια βολική, εθνοενωτική λύση. Η κοινωνική αυτή διάσταση υπήρξε ωστόσο καθοριστική για τη μετατροπή του κεντρικά σχεδιασμένου δυναμικού εγχειρήματος του ΚΚΕ (που απέβλεπε στην απλή απόκρουση των σχεδίων Δεξιάς και Βρετανών για μονομερή αποστράτευση του ΕΛΑΣ και πολιτική περιθωριοποίηση της Αριστεράς) σε μια ανεξέλεγκτη έκρηξη που απελευθέρωσε τις συσσωρευμένες εντάσεις τεσσάρων χρόνων ξένης κατοχής και βίαιης αναδιανομής του πλούτου, δίνοντας ταυτόχρονα έκφραση σε οξύτατες αντιθέσεις που πήγαζαν από την προηγούμενη, ειρηνική περίοδο. Από τις πρώτες ήδη μέρες της απελευθέρωσης, οι δρόμοι της πρωτεύουσας μετατράπηκαν σε θέατρο μιας οφθαλμοφανούς ταξικής πόλωσης με πολιτικό πρόσημο: από τη μια, το τμήμα εκείνο της «παλιάς Αθήνας» που είχε καταφέρει να διατηρήσει (ή και να αναβαθμίσει) την προπολεμική θέση του στα ανώτερα κλιμάκια της κοινωνικής πυραμίδας, τρομοκρατημένο από τη διάχυτη πληβειακή απειλή συσπειρωνόταν στις «εθνικές οργανώσεις» της Δεξιάς· απέναντί τους, ένα καθόλου ευκαταφρόνητο κομμάτι των παλιών μικροαστικών στρωμάτων του κέντρου, κυρίως όμως οι εργατικές μάζες των απόκληρων προσφυγικών συνοικισμών της περιμέτρου, οι άνθρωποι δηλαδή που κατεξοχήν είχαν πληγεί από τη μεγάλη πείνα του 1941-42, την απελευθέρωση των απολύσεων του 1944 και τα πολύνεκρα γερμανικά μπλόκα του καλοκαιριού. «Το Κολωνάκι και οι άλλοι», όπως συνόψισε την αντίθεση ένας -άκρως αντικομμουνιστής κατά τα άλλα- Αγγλος συγγραφέας της εποχής (Richard Capell, «Simiomata», Λονδίνο 1945).

Ασυγκράτητο λαϊκό κύμα

«Στον αέρα υπάρχει Ρωσική Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα του Παρισιού και απελευθερωτικός εθνικός πόλεμος και ποιος ξέρει τι άλλα θολά στοιχεία που δεν τα ξεχωρίζουμε ακόμα», σημείωνε χαρακτηριστικά στο ημερολόγιό του στις 14 Οκτωβρίου 1944 ένας από τους πιο διεισδυτικούς παρατηρητές των ημερών από την πλευρά του αστικού κόσμου. «Νοιώθουμε ένα μεγάλο και ασυγκράτητο λαϊκό κύμα που μας σηκώνει και μας παίρνει. Τι ακριβώς θέλει αυτή η μάζα βέβαια κανείς δεν το ξέρει, ούτε τα πιο συνειδητά μέλη της. Δεν είναι το βιομηχανικό προλεταριάτο των μεγάλων ευρωπαϊκών κέντρων με τις συγκεκριμένες οικονομικοκοινωνικές επιδιώξεις του επιστημονικού σοσιαλισμού. Εδώ έχουμε να κάνουμε με δυνάμεις αλόγιστες. […] Ο λαός βρήκε μια λέξη και την πιπιλίζει ολοένα: «Λαοκρατία». […] Ο λαός ν’ ανέβει, ο λαός να γίνει αφέντης, να πάψουν οι κακοί ν’ αδικούν το λαό –αυτό είναι το γενικό αίτημα. Μα συνάμα ο λαός βρίσκει και το Κ.Κ. που το εγκολπώνεται και το αγαπά, όχι για την κοσμοθεωρία του, που δεν την καταλαβαίνει, ούτε για το πρόγραμμά του, που είναι σήμερα ελαστικό και αμφίβολο σαν τα προγράμματα των αστικών κομμάτων, μα γιατί το νιώθει το Κ.Κ. δικό του, το βλέπει πάντα κοντά του, το ακούει να μιλά τη γλώσσα του, αισθάνεται μαζί του βαθιά ψυχική συγγένεια. Του παραδίδεται λοιπόν μ’ εμπιστοσύνη τυφλή, έτσι που μας ξεσκεπάζεται ξαφνικά, σε τούτη την απότομη στροφή της ιστορίας, μια πρωτεύουσα κόκκινη» (Γιώργος Θεοτοκάς, «Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953», Αθήνα 1980, σ. 510-1). Η περιγραφή του ίδιου παρατηρητή για τις διαδοχικές διαδηλώσεις των ημερών της απελευθέρωσης είναι αποκαλυπτική γι’ αυτά τα κοινωνικά μέτωπα: διάχυτη ευφορία με πρωταγωνιστή την ΕΑΜική νεολαία στις 12 Οκτωβρίου, συντεταγμένες διαδηλώσεις των ΕΑΜικών και κομμουνιστικών οργανώσεων του κέντρου στις 13, ανθρωποθάλασσα των προσφυγικών συνοικισμών στις 14, αντεπίθεση των δεξιών οργανώσεων με τη δική τους κάθοδο στο πεζοδρόμιο στις 15. «Η σημερινή διαδήλωση ήταν σαφώς πιο καλοντυμένη και ευπαρουσίαστη από τη χθεσινή και περιείχε αρκετές κομψές γυναίκες», σημειώνει γι’ αυτή την τελευταία. «Είναι η πρώτη φορά αυτές τις μέρες που ένιωσα στην Ελλάδα τόσο έντονα, τόσο ξεκάθαρα κι απόλυτα τον κοινωνικό διχασμό, την ατμόσφαιρα του ταξικού πολέμου. Αυτή είναι πια στο εξής η «ελληνική πραγματικότητα»» (σ. 513). Στο πλήθος των νικητών (ή «μη χαμένων») της προηγούμενης περιόδου συμπεριλαμβάνονταν λογικά κι εκείνοι οι προνομιούχοι που, όπως σημειώνει αυτοκριτικά στα δικά της απομνημονεύματα η Μελίνα Μερκούρη, είχαν βιώσει την Κατοχή σαν ένα ατέλειωτο πάρτι, έχοντας αποφασίσει «να ζήσουν κάθε μέρα μέχρι τέλους και να στείλουν στο διάβολο όλα τα άλλα, μαζί με τα ιδανικά και τις ελπίδες για απελευθέρωση» («Γεννήθηκα Ελληνίδα», Αθήνα 1994, σ. 67-8).

Η κοινωνική αυτή πόλωση εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και την επαναστατική, «κόκκινη βία» του Δεκέμβρη, βία που εκφράστηκε με ομαδικές εκτελέσεις, όχι μόνο μελών των σωμάτων ασφαλείας ή δωσιλόγων, αλλά κι ενός αριθμού από τους περίπου 8.000 αστούς που αιχμαλωτίστηκαν από τον ΕΛΑΣ ως όμηροι, σε αντιστάθμισμα των περίπου 15.000 άοπλων ΕΑΜιτών που είχαν αιχμαλωτίσει οι Βρετανοί. Οι κυβερνητικές ιατροδικαστικές αρχές, με επικεφαλής τον διαβόητο Καψάσκη, κατέγραψαν επίσημα έναν αριθμό 961 «εκτελεσθέντων» από τον ΕΛΑΣ και την ΟΠΛΑ στην Αθήνα κι άλλων 391 στον Πειραιά – συνολικά 1.352 θύματα, εκ των οποίων 1.141 άντρες, 210 γυναίκες κι 1 παιδί. Σε περίπου 2.000 υπολογίζονται οι εκτελέσεις πολιτών από τις κυβερνητικές δυνάμεις και τους συμμάχους τους, ενώ απροσδιόριστος (αλλά οπωσδήποτε μεγάλος) υπήρξε ο αριθμός των θυμάτων μεταξύ των αμάχων από τις πυκνές επιδρομές της αγγλικής αεροπορίας. Μια άλλη πτυχή της επαναστατικής βίας θα πάρει τη μορφή της συστηματικής κατεδάφισης κατοικιών του κέντρου, για την κατασκευή οδοφραγμάτων αλλά και ως αντίποινα σε βάρος των ιδιοκτητών τους.

Σχολιάζοντας αυτή την τελευταία πρακτική, ο Θεοτοκάς θα επισημάνει μια ειδική πτυχή της εμφύλιας βίας των Δεκεμβριανών, που κατά κανόνα παρακάμπτουν οι μεταγενέστερες αφηγήσεις: «Ολοένα περισσότερο έχει κανείς την εντύπωση ότι η επανάσταση αυτή είναι, στην Αθήνα τουλάχιστο, επανάσταση των προσφύγων εναντίον των γηγενών», σημειώνει στις 21 Δεκεμβρίου. «Η προσφυγική μάζα δε συγχωρεί τη μειονεκτική κοινωνική θέση στην οποία έζησε αυτά τα είκοσι χρόνια. […] Η γηγενής μάζα παρακολουθεί το κίνημα βουβή, πεισματωμένη, γεμάτη μνησικακία. Κι αυτή δεν έχει διάθεση να συγχωρέσει» (σ. 545-6).
http://www.efsyn.gr/?p=156348

5 Δεκεμβρίου, 2013 στις 4:30 πμ

Γιάννης - 2

«..Οι κυβερνητικές ιατροδικαστικές αρχές, με επικεφαλής τον διαβόητο Καψάσκη, κατέγραψαν επίσημα έναν αριθμό 961 «εκτελεσθέντων» από τον ΕΛΑΣ και την ΟΠΛΑ στην Αθήνα κι άλλων 391 στον Πειραιά – συνολικά 1.352 θύματα, εκ των οποίων 1.141 άντρες, 210 γυναίκες κι 1 παιδί. Σε περίπου 2.000 υπολογίζονται οι εκτελέσεις πολιτών από τις κυβερνητικές δυνάμεις και τους συμμάχους τους, ενώ απροσδιόριστος (αλλά οπωσδήποτε μεγάλος) υπήρξε ο αριθμός των θυμάτων μεταξύ των αμάχων από τις πυκνές επιδρομές της αγγλικής αεροπορίας. »

Κάπως σαν απόπειρα «ξεπλύματος» των σφαγών της ΟΠΛΑ στα Δεκεμβριανά μου φαίνεται αυτό εδώ. Ακόμη και το εκτελεσθέντων το αμφισβητεί, αντί γιά το σφαγιασθέντων που είναι το ακριβές, και πρέπει να χρησιμοποιείται. Η ΟΠΛΑ δεν χρησιμοποιούσε σφαίρες, εκτός από κάποιες περιπτώσεις που γιά πρακτικούς λόγους μετά τη σφαγή έδιναν και χαριστική βολή.

Αυτό έγινε σε μιά περίπτωση μιάς οικογενείας στο χωριό Αγιονόρι Κορινθίας όταν ένας πατέρας και τα 3 αγόρια του λυντσαρίστηκαν στο χωριό και μετά έπρεπε να τα μεταφέρουν 2 χιλιόμετρα μακριά να τα ρίξουν σε ένα ξεροπήγαδο μαζί με άλλους που είχαν σφάξει στο χείλος του ξεροπήγαδου. Αυτή είναι μιά περίπτωση εκτέλεσης από την ΟΠΛΑ από τις χιλιάδες που έγινα το 1943-44 στην Αργολιδο-Κορινθία.

Τώρα, που βρήκε το 2000 εκτελεσμένους από τον Στρατό και τους Βρετανούς δεν ξέρω. Σίγουρα δεν πρόκειται γιά σφαγμένους, αν ο αριθμός δεν αφορά τους νεκρούς αντάρτες του ΕΛΑΣ.

Πάνο,

Το παρακάτω μου φαίνεται ότι έχει σχέση με την «συμπεριφορά» της Μελίνας στην Κατοχή, κάτι το οποίο μάλλον είδαμε από διαφορετική γωνία πρόσφατα, σε ένα άλλο ποστ.

» Στο πλήθος των νικητών (ή «μη χαμένων») της προηγούμενης περιόδου συμπεριλαμβάνονταν λογικά κι εκείνοι οι προνομιούχοι που, όπως σημειώνει αυτοκριτικά στα δικά της απομνημονεύματα η Μελίνα Μερκούρη, είχαν βιώσει την Κατοχή σαν ένα ατέλειωτο πάρτι, έχοντας αποφασίσει «να ζήσουν κάθε μέρα μέχρι τέλους και να στείλουν στο διάβολο όλα τα άλλα, μαζί με τα ιδανικά και τις ελπίδες για απελευθέρωση» («Γεννήθηκα Ελληνίδα», Αθήνα 1994, σ. 67-8).»

5 Δεκεμβρίου, 2013 στις 7:49 πμ

Γιάννη (2),

καλημέρα!

Μη περιμένεις από τον Κωστόπουλο αντικειμενικότητα για τα Δεκεμβριανά. Το ενδιαφέρον του άρθρου του είναι στον τίτλο: «οι δυο Αθήνες». Τα έχουν πει και άλλοι, βέβαια. Εδώ νομίζω ότι είναι το κουμπί: στον απόλυτο διχασμό του πληθυσμού της Αθήνας, που ζυμώθηκε μέσα στην Κατοχή (και ειδικά στα τρομερά μπλόκα του ’44) και ξέσπασε αμέσως μετά σε Εμφύλιο. Κάτι που οι πολιτικοί ηγέτες της χώρας (της κυβέρνησης Παπανδρέου + το ΚΚΕ) δεν έκαναν τίποτα για να αποτρέψουν, το αντίθετο μάλιστα.

5 Δεκεμβρίου, 2013 στις 10:00 πμ

Αφώτιστος Φιλέλλην

«..Σχολιάζοντας αυτή την τελευταία πρακτική, ο Θεοτοκάς θα επισημάνει μια ειδική πτυχή της εμφύλιας βίας των Δεκεμβριανών, που κατά κανόνα παρακάμπτουν οι μεταγενέστερες αφηγήσεις: «Ολοένα περισσότερο έχει κανείς την εντύπωση ότι η επανάσταση αυτή είναι, στην Αθήνα τουλάχιστο, επανάσταση των προσφύγων εναντίον των γηγενών», σημειώνει στις 21 Δεκεμβρίου. «Η προσφυγική μάζα δε συγχωρεί τη μειονεκτική κοινωνική θέση στην οποία έζησε αυτά τα είκοσι χρόνια. […] Η γηγενής μάζα παρακολουθεί το κίνημα βουβή, πεισματωμένη, γεμάτη μνησικακία. Κι αυτή δεν έχει διάθεση να συγχωρέσει» (σ. 545-6).»

1. Η ιδρυση του ΣΕΚΕ

«Σύμφωνα με τον Αβραάμ Μπεναρόγια: «Στο συνέδριο ήσαν όλοι οι εκπρόσωποι των σοσιαλιστικών ζυμώσεων παλαιοτέρων ετών, πλην του Πλάτωνος Δρακούλη, οι ζωηρότεροι και συνειδητότεροι εκπρόσωποι του ελληνικού προλεταριάτου καπνεργάται, ηλεκτροτεχνίται, σιγαροποιοί, ναυτικοί, οι εκπρόσωποι των νέων ιδεολόγων διανοουμένων, φοιτηταί επαναστάται, δοκιμασθέντες ήδη στον αγώνα υπέρ των ιδεών των. Μια χούφτα ανθρώπων περί τους 30 εν όλω έθετον τις βάσεις ενός νέου και ιστορικού κόμματος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ήνοιγον τον δρόμον της πολιτικής σταδιοδρομίας της νέας κοινωνικής τάξεως, του ελληνικού προλεταριάτου»[2].

Στο συνέδριο συμμετείχαν και δύο βουλευτές, ο Αριστοτέλης Σίδερης και ο Αλβέρτος Κουριέλ, που είχαν εκλεγεί στη Θεσσαλονίκη με τη Φεντερασιόν στις εκλογές του 1915.»

2. «Στο Ιδρυτικόν Ψήφισμα του ΣΕΚΕ αναφέρεται[7]:

«Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος βασίζεται επί των θεμελιωδών αρχών:

Πολιτική και οικονομική οργάνωσις του προλεταριάτου σε ξεχωριστό κόμμα τάξεως για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας και δημοσιοποίησην των μέσων παραγωγής και ανταλλαγής δηλαδή την μεταβολήν της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας εις κοινωνίαν κολλεχτιβικήν ή κομμουνιστικήν και
Διεθνής συνεννόησις και δράσις των εργατών»

Γενικά εκφράστηκαν θέσεις για την εγκαθίδρυση Δημοκρατίας, δημοκρατικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών, διαχωρισμού κράτους εκκλησίας, κατάργηση έμμεσων φόρων, προοδευτική φορολογία, εξίσωση δύο φύλλων, καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και εισαγωγής στα σχολεία γλωσσών των διάφορων εθνοτήτων. Το συνέδριο επίσης υιοθέτησε ψήφισμα ίδρυσης Δημοκρατικής Ομοσπονδίας των Βαλκανικών Κρατών. Τέλος ψήφισε «διαμαρτυρίαν δια την μελετώμενην επέμβασιν των συμμάχων κατά της νεαράς Σοβιετικής Δημοκρατίας»[8].»

3. Με τα δεδομενα οτι:
– η πλειονοτητα των Ποντιων και των Μικρασιατων ηταν εργατες γης, αγροτες και βιομηχανικοι εργατες και εζησαν στην Αθηνα επι 20 ετη σε σκηνες και στη συνεχεια σε προσφυγικους συνοικισμους (στους οποιους το ΕΑΜ και το ΚΚΕ ειχε διεισδυσει σε σημαντικο βαθμο την περιοδο 1941-1944) οι οποιοι -συνεπως- απελευθερωθηκαν τελευταιοι απο τα αγγλικα στρατευματα τον Δεκεμβρη του 44

επομενως ειναι αρκετα ευστοχη η εκτιμηση του Θεοτοκά για αυτην την διασταση, δηλ. του διχασμου των ελληνων τον Δεκεμβρη του 44

«η ειδική πτυχή της εμφύλιας βίας των Δεκεμβριανών, …: «Ολοένα περισσότερο έχει κανείς την εντύπωση ότι η επανάσταση αυτή είναι, στην Αθήνα τουλάχιστο, επανάσταση των προσφύγων εναντίον των γηγενών»

5 Δεκεμβρίου, 2013 στις 11:51 πμ

Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Δεκέμβρης του 1944

http://www.toportal.gr/?i=toportal.el.politikh&id=1345

5 Δεκεμβρίου, 2013 στις 12:22 μμ

Δεκεμβριανά X

Τα χιόνια του Δεκέμβρη παραμονεύουν πάντα

Ένα χριστουγεννιάτικο διήγημα του Μένη Κουμανταρέα

http://sfrang2.blogspot.gr/2008/01/x-1.html

5 Δεκεμβρίου, 2013 στις 1:08 μμ

Δύστροπη Πραγματικότητα

Καταπληκτικό το κείμενο του Κουμανταρέα!
Πάνο πιστεύω πως αξίζει να το κάνεις ξεχωριστή ανάρτηση. 🙂

5 Δεκεμβρίου, 2013 στις 2:42 μμ

sodoma&gomora

…μιάς και αναφέρθηκε ο Θεοτοκάς

3 Δεκεμβρίου.
Εκτροχιαστήκαμε. Κουτή τακτική της δεξιάς, που, με την εμπάθειά της, εμπόδισε, όσο ήτανε στο χέρι της, την πολιτική του κατευνασμού να επιτύχει, δηλητηριάζοντας ολοένα την ατμόσφαιρα με την προκλητικότητά της. (…) Κουτή τακτική της αριστεράς που, την τελευταία στιγμή, έσπρωξε τα πράματα στα άκρα, χωρίς να είναι τούτο αληθινά αναπόφευκτο. (…) Κουτή, λέω, εξόν αν η αριστερά υπακούει σ’ εντολές απ’ έξω, που αποβλέπουν στην εφαρμογή μυστικών διεθνών σχεδίων. Και τούτο βέβαια θα ήτανε το χειρότερο ενδεχόμενο, το πιο επικίνδυνο για την εθνική μας ύπαρξη. Υπερβολική αδιαλλαξία των Άγγλων που εκδηλώθηκε και με πράξεις και με λόγια και που με ξενίζει βαθιά. (…) Όλοι αυτοί οι παράγοντες μας οδήγησαν στο ξέσπασμα της πολιτικής κρίσης και στα σημερινά θλιβερά γεγονότα. Η Κυβέρνηση απαγόρευσε το συλλαλητήριο που είχε καλέσει το ΕΑΜ για σήμερα. Το ΕΑΜ περιφρόνησε τη διαταγή κι η αστυνομία πυροβόλησε τους διαδηλωτές στο Σύνταγμα και σποραδικά στη λεωφόρο Κηφισίας. (…) Το ηλεκτρικό δε λειτουργεί, ούτε το τηλέφωνο. Για αύριο αναγγέλεται γενική απεργία. Το απόγευμα είδα νέους που τοιχοκολλούσαν εαμικές προκηρύξεις τραγουδώντας: “Τα όπλα δεν τα δίνουμε!” Ένας λαϊκός τύπος, που τους συνόδευε, εξηγούσε στους διαβάτες: “Μόνοι μας τα πήραμε! Γιατί να τα δώσουμε;”

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ

5 Δεκεμβρίου, 2013 στις 4:24 μμ

Δύστροπη Πραγματικότητα

Πολύ ουσιαστική και η παρατήρηση του Θεοτοκά που παρέθεσε ο Σ & Γ.

5 Δεκεμβρίου, 2013 στις 9:15 μμ

Αφώτιστος Φιλέλλην

Δεκεμβριανά X

Τα χιόνια του Δεκέμβρη παραμονεύουν πάντα

Ένα χριστουγεννιάτικο διήγημα του Μένη Κουμανταρέα
γραμμένο ειδικά για τα «Βιβλία» του «Βήματος της Κυριακής», 25/12/2004

«….Χαρτιά, φωτογραφίες και αλυσιδίτσες ουδόλως φάνηκαν να τους ενδιαφέρουν. Αντίθετα όλη τους η προσοχή στράφηκε στα μασούρια με τις λίρες όπως τις τύλιγαν στο γραφείο του πατέρα μου μέσα σε χαρτάκια από τα μπορντερό. Με το νύχι του μικρού του δάχτυλου, που ήταν μακρύ και μυτερό σαν κοπίδι, ο κοντός έσχισε το χαρτί αφήνοντας τις λίρες να λαμπυρίσουν μέσα στο σκοτεινό χολ που φώτιζε μόνο μια λάμπα πετρελαίου. Λαμπύριζαν και τα μάτια των εισβολέων στη θέα του χρυσού.
Έψαξαν λίγο και το υπόλοιπο σπίτι, μα δεν επέμεναν πολύ. Ο ψηλός είπε μόνο:

«Ετοιμαστείτε για μια μικρή ανάκριση στο αστυνομικό τμήμα».

«Το παιδί τι το θέλετε;» ρώτησε η μάνα μου.

«Να έρθει κι αυτό», είπε ο δεύτερος χωρίς να με κοιτά. Δεν ήξερα αν με λυπόταν ή αν ζήλευε που ζούσα σ’ ένα σπίτι με τόσα βιβλία, παιχνίδια και λίρες χρυσές…….»

«…Αν η διαδρομή από το Περιστέρι ως την πλατεία Βικτωρίας υπήρξε σχετικά ακίνδυνη, τούτη εδώ στην Πατησίων και στα πέριξ ήταν σπαρμένη παγίδες. Οι εκρήξεις διαδέχονταν η μία την άλλη και πολλές φορές ήμασταν αναγκασμένοι, η Ευσταθία κι εγώ, να γίνουμε ένα με τους τοίχους στην προσπάθειά μας να φυλαχτούμε από τις σφαίρες. Περνούσαν ξυστά πάνω από τα κεφάλια μας κελαηδώντας μ’ αυτόν τον γλυκό ήχο που αφήνουν τα όπλα στην προσπάθειά τους να ξορκίσουν τον τρομερό σκοπό τους.
* * *

Κάποτε φτάσαμε στη Σόλωνος. Από εκεί και πέρα το τοπίο γινόταν φιλικό. Μπαίναμε στην επικράτεια των Εγγλέζων, που είχαν στην κατοχή τους το κομμάτι αυτό της πόλης. Ο «πατέρας της Νίκης» είχε κάνει το θαύμα του γι’ άλλη μια φορά. Στο Κολωνάκι οι δρόμοι είχαν πια τη συνηθισμένη τους όψη, μόνο που ελάχιστος κόσμος κυκλοφορούσε κι ο ήχος από τις εκρήξεις έφτανε ως εδώ σαν το σάουντρακ μιας άλλης ταινίας.

……

H χώρα αυτή ήταν η παιδική μου ηλικία που άφηνα πίσω μου οριστικά.
«Ο Άρης πού είναι;» ρώτησα τον πατέρα μου.
«Λείπει» μου είπε, «μα έχουμε νέα του. Είναι ασφαλής».
Φαινομενικά μιλούσε με τη συνηθισμένη σιγουριά του πάτερ φαμίλια, μα κάποια σημάδια στην κουρασμένη του όψη έδειχναν πως είχε χάσει τη συνηθισμένη αυτοπεποίθησή του. Αδύνατον να καταλάβω με ποιο τρόπο, σ’ αυτή τη διχασμένη και αποκλεισμένη πόλη με κομμένα το τηλέφωνο και το ηλεκτρικό, οι άνθρωποι μάθαιναν νέα ο ένας του άλλου.

Πώς είχαν νέα του αδελφού μου; Και πώς ο πατέρας μου είχε βρει τις κατάλληλες διασυνδέσεις για να εντοπίσει τη μάνα μου κι εμένα και να εξασφαλίσει τη σωτηρία μας; Κι ακόμα πως αυτοί οι άνθρωποι, οι κομμουνιστές, που υποτίθεται πάλευαν με νύχια και δόντια για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο χωρίς ταξικές διακρίσεις και χωρίς καπιταλιστές, πώς αυτοί οι ίδιοι είχαν καταδεχτεί να χρηματιστούν;…..»

ΥΓ Εξαιρετικο, διαφωτιστικο, αυτοβιογραφικο διηγημα της εποχης της ωριμοτητας του Μ.Κ.

8 Δεκεμβρίου, 2013 στις 4:54 μμ

Ζαλοκώστας και Μαρκεζίνης το Δεκέμβρη του ’44.

Του Ιού

http://www.efsyn.gr/?p=157291

Πολύτιμο υλικό, αμφιλεγόμενες ερμηνείες…

8 Δεκεμβρίου, 2013 στις 6:01 μμ

δεξιος

Αυτά τα γράφουν τώρα γιατί δυσαρεστήθηκαν από τις επαφές Τσίπρα.

http://www.topontiki.gr/article/62204/Sunantisi-Tsipra-me-Markezini

Είχε το ΠΑΣΟΚ τον ΔΟΛ και πολλοί ονειρεύονται το ρόλο του ΔΟΛ του ΣΥΡΙΖΑ.

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 11:27 πμ

Ενα σπάνιο ντοκουμέντο του ΕΑΜ: «Οι ξένοι για το Δεκέμβρη»
Μια έκδοση του ΕΑΜ, το 1945, για τα «Δεκεμβριανά» από τη σκοπιά των ξένων.

http://www.imerodromos.gr/dekembris-xenoi/

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 1:23 μμ

Καραμπάτσος Θανάσης

3 Δεκεμβρίου 1944: Η κόκκινη γραμμή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας

http://www.tovima.gr/society/article/?aid=655899

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 1:36 μμ

Σχόλιο αναγνώστη στο άρθρο του ΒΗΜΑΤΟΣ:

Η παλιά βιβλιογραφία μηδέ του στρατηγού ντέ Γκώλ εξαιρουμένου ομιλούσε περί λουτρού αίματος,100000 εκτελέσεων κλπ.Σύμφωνα με μεταγενέστερη τεκμηριωμένη,εμπεριστατωμένη κι αναλυτική εργασία του Henry Rousso με τίτλο(Η εκκαθάριση στη Γαλλία:μια ανολοκλήρωτη ιστορία) το σύνολο των εκτελέσεων χωρίς δίκη (με συνοπτικές διαδικασίες ή με απόφαση εκτάκτων ) προ και μετά την απελευθέρωση ανέρχεται σε 8100.Εξευτελισμό υπέστησαν οι ερωμένες των Γερμανών στρατιωτικών οι λεγόμενες.Μεταπελευθερωτικά,δικάσθηκαν πολλοί δωσίλογοι και συνεργάτες.Επιβλήθηκαν διάφορες ποινές.Απο τις 7037 καταδίκες σε θάνατο εκτελέσθηκαν οι 791. 2777ισόβια.

*

Αν αληθεύουν οι αναφερόμενοι αριθμοί για τη Γαλλία, τότε (αναλογικά) στην Ελλάδα η τιμωρία (οι εκτελέσεις) δωσιλόγων είχαν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Εδώ, βεβαίως, υπήρξε σκληρότατος εμφύλιος, με πολλές χιλιάδες νεκρούς, αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών – και πριν το Δεκέμβρη.

Μετά το Δεκέμβρη όλα είχαν αλλάξει – και οι δωσίλογοι γενικά την έβγαλαν καθαρή, με ελάχιστες, μετρημένες στα δάχτυλα, εξαιρέσεις.

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 2:08 μμ

Δύστροπη Πραγματικότητα

Πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο για τα Δεκεμβριανά. Το έχει γράψει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης. Στην παρακάτω συνέντευξη δίνει μία ιδέα γύρω από το περιεχόμενο του βιβλίου.

http://tvxs.gr/news/biblio/dekembriana-ta-gegonota-i-diethnis-diastasi-kai-o-parallilos-polemos

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 3:36 μμ

Γιάννης -2

Το νυχτερινό ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μου έφερε ένα σκληρό κείμενο. Επειδή ο αποστολέας δεν γράφει ούτε ποιός είναι ο συγγραφέας (παρότι δίνει το όνομά του -Γ. Δημητρακόπουλος), ούτε που και πότε δημοσιεύθηκε, δεν το παραθέτω.

Κοιτάζοντάς το όμως διαγώνια, είδα αυτό το κομμάτι και το παραθέτω αφού αναφέρει όνομα και πηγές.

«…Η «οικοδόμηση του σοσιαλισμού» με μαχαίρια και τσεκούρια!

Τα αποτρόπαια αυτά εγκλήματα του κομμουνισμού είναι αναμφισβήτητα. Ωστόσο, σήμερα ελάχιστοι αναφέρουν τα εγκλήματα αυτά, για να μην τα πληροφορηθεί η νεολαία.

Μεταξύ αυτών των ελαχίστων, είναι και ο γνωστός στιχουργός Μάνος Ελευθερίου, ο οποίος έγραψε ένα μυθιστόρημα (με τίτλο «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές») σχετικά με την αποτρόπαιη δολοφονία της μεγάλης ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη, από τους σφαγείς του ΚΚΕ.

Ο Ελευθερίου, που μόνο δεξιός δεν είναι, δέχθηκε σφοδρή κριτική από την κυριαρχούσα και τους πάντες τρομοκρατούσα αριστερά, για την «ιεροσυλία» του αυτή.
Σε συνέντευξή του στο περιοδικό της εφημερίδας «Το Βήμα της Κυριακής», με τίτλο «από την αριστερή κριτική θα μου ’ρθει κατακεφαλιά», αναφέρει τα εξής για την δολοφονία της Παπαδάκη, και όχι μόνον:

«Την σκότωσαν στο Γαλάτσι, εκεί όπου ήταν η Ούλεν. Οι Ελασίτες εκτελούσαν με τσεκούρι συνήθως. Λέγανε στον κρατούμενο να λύσει τα κορδόνια των παπουτσιών του και μόλις έσκυβε τον χτυπούσαν με τσεκούρι. Έγιναν τότε μαζικές εκτελέσεις από Περιστέρι, Πατήσια, Γαλάτσι μέχρι Καισαριανή, Βύρωνα και Παγκράτι».

Στην εύλογη απορία της δημοσιογράφου (και προφανώς και των νεωτέρων αναγνωστών μας) «και γιατί δεν τους εκτελούσαν με πολυβόλο …Δεν είναι υπερβολικό να γίνεται με τσεκούρι;», ο Ελευθερίου έδωσε την εξής εξήγηση: «Για να μη γίνεται θόρυβος. Οι εκτελέσεις γινόντουσαν κυρίως νύχτα και δεν έπρεπε να δίνεται στόχος. Τους θάβανε σε μαζικούς τάφους».

Και ολοκληρώνει την συνέντευξη ως εξής: «Οι Άγγλοι και οι υπηρεσίες τους ήταν άθλιοι. Αλλά αυτό δεν μπορεί να καλύψει και τα εγκλήματα που γίνανε από την πλευρά του ΕΛΑΣ. Πρέπει να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε την αλήθεια.

Από το ’43 άρχισαν οι μεμονωμένες εκτελέσεις, αλλά στα Δεκεμβριανά είχαμε μαζικές εκτελέσεις από την πλευρά του ΕΛΑΣ. Αυτή είναι η μαύρη αλήθεια».

Φυσικά, δεν είναι καθόλου αλήθεια ότι οι μαζικές εκτελέσεις άρχισαν στα Δεκεμβριανά. Πολλές δεκάδες μαζικές εκτελέσεις έγιναν στην Πελοπόννησο, με αρχή τον Σεπτέμβριο 1943 και κορύφωση το τετράμηνο
Μάϊος – Αύγουστος 1944.

Η επόμενη περίοδος μαζικών εκτελέσεων είναι η γνωστή του Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 1944, και αυτή πριν τα Δεκεμβριανά.

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 7:15 μμ

Γιάννη,

για τη δολοφονία της Παπαδάκη έχουμε συζητήσει αναλυτικά στην καλύβα.

Η γυναίκα που πέθανε δυο φορές (του Μάνου Ελευθερίου) https://panosz.wordpress.com/2009/02/20/civil_war-9/

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 8:25 μμ

Γιάννης -2

Πάνο,

Ευχαριστώ. Μου είχε διαφύγει.

Μόλις διάβασα τα σχόλια, και ομολογώ ότι το στομάχι μου δεν αισθάνεται καλά, από μερικά από αυτά, ειδικά προς το τέλος…..

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 8:31 μμ

Αφώτιστος Φιλέλλην

Ο Μάνος Ελευθερίου γράφει για τη δολοφονία της Ελένης Παπαδάκη (Αποκλειστική Α΄δημοσίευση)

http://www.poiein.gr/archives/28498/index.html

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 11:00 μμ

Γιάννης -2

Ο Ελευθερίου προς τιμήν του δεν φοβάται να ξεσκεπάσει την μικρότητα πολλών Ελλήνων ηθοποιών και άλλων, οι οποίοι πέρασαν με πλάγιο τρόπο στην Ελληνική κοινωνία ως ..σπουδαίοι!

Βέβαια, και αυτός όπως πολλοί άλλοι, παρουσιάζουν μόνιμες συμπεριφορές της ΟΠΛΑ, του ΕΑΜ, και του ΕΛΑΣ, ως ειδικές περιπτώσεις. Αναφέρομαι στη συκοφαντία συμπατριωτών ή συναδέλφων ως «αντίδραση» γιά να τους βγάλουν από τη μέση, στη σφαγή των θυμάτων αντί γιά εκτέλεση με σφαίρα, και στο πλιάτσικο της κινητής περιουσίας των θυμάτων, της προσωπικής* και της οικογενειακής!

(*) Στην Αργολίδοκορινθία, το καλοκαίρι του 1944, οι ΟΠΛΑτζίδες έπαιρναν από τα θύματα πριν τα σφάξουν και τα σώβρακα!!!

3 Δεκεμβρίου, 2014 στις 11:49 μμ

sodoma&gomora

…όσον αφορά τη Γαλλία να προσθέσουμε και τους 8775 που εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες ή λυντσαρίστηκαν με την κατηγορία της συνεργασίας πριν και κατά την διάρκεια της απελευθέρωσης (σύμφωνα με τον Henry Rousso)…

…«στην Γαλλία επιδικάστηκαν 38.000 ποινές (σε 40 εκατομμύρια κατοίκους), δηλ. 94 κάτοικοι ανά 100 000 φυλακίστηκαν για συνεργασία…
Άλλοι αριθμοί : 374 Δανοί, 419 Ολλανδοί, 596 Βέλγοι και 633 Νορβηγοί
ανά 100 000 κατοίκους»…
http://fr.wikipedia.org/wiki/Épuration_à_la_Libération_en_France

4 Δεκεμβρίου, 2014 στις 11:39 πμ

Η έκθεση του επιτελάρχη του ΕΛΑΣ στα «Δεκεμβριανά», Αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνου Λαγγουράνη.συντάχθηκε στα τέλη Ιανουαρίου 1945 με αποδέκτη τον γραμματέα του ΚΚΕ Γ. Σιάντο. – See more at: http://left.gr/news/i-mahi-tis-athinas-i-ekthesi-toy-epitelarhi-toy-elas-konstantinoy-laggoyrani#sthash.uNvWOLBF.YngV2CvW.dpuf

4 Δεκεμβρίου, 2014 στις 11:50 πμ

http://tvxs.gr/news/taksidia-sto-xrono/bretanoi-kai-synergates-ton-nazi-mazi-ston-elliniko-emfylio

4 Δεκεμβρίου, 2014 στις 1:41 μμ

sodoma&gomora

…Το Βρώμικο Μυστικό της Βρετανίας

http://www.theguardian.com/world/2014/nov/30/athens-1944-britains-dirty-secret

…ελληνικά

http://kinisienergoipolites.blogspot.fr/2014/12/1944-observer-44.html

4 Δεκεμβρίου, 2014 στις 8:03 μμ

Γιάννης -2

“ο Γλέζος …… θεωρείται η μεγαλύτερη εν ζωή αυθεντία στην Αντίσταση.”

Δεν κόβουν κάτι βρε παιδί μου.

«..Θα σας αποκαλύψω κάτι που δεν το έχω πει σε κανέναν» λέει σαν να κάνει σκανταλιά ο Μανώλης Γλέζος. Την παραμονή της 25ης Δεκεμβρίου θα έπαιρνε μέρος στην πιο παράτολμη περιπέτεια, τοποθετώντας πάνω από ένα τόνο δυναμίτη κάτω από το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία, όπου έδρευε ο Σκόμπι.
«Ήμαστε περίπου 30 και δουλεύαμε στα τούνελ του αποχετευτικού συστήματος. Σύντροφοί μας κάλυπταν τα προστατευτικά πλέγματα στο δρόμο, επειδή φοβόμαστε ότι θα μας άκουγαν από πάνω. Συρθήκαμε μέσα στα σκατά και τα λύματα και τοποθετήσαμε το δυναμίτη ακριβώς κάτω από το ξενοδοχείο, ποσότητα ικανή να το τινάξει στον ουρανό.
Μετέφερα εγώ ο ίδιος το φυτίλι, τυλιγμένο γύρω από το σώμα μου και έπρεπε να το ξετυλίξω. Ήμαστε τόσο βρώμικοι, καλυμμένοι με περιττώματα, και όταν βγήκαμε από τις αποχετεύσεις τα παιδιά μας έπλυναν. Πήγα δίπλα στο παιδί με τον πυροκροτητή. Και περιμέναμε, περιμέναμε το σήμα αλλά ποτέ δεν ήρθε. Τίποτα. Δεν έγινε η ανατίναξη. Μετά έμαθα ότι την τελευταία στιγμή το ΕΑΜ πληροφορήθηκε ότι ο Τσώρτσιλ βρίσκονταν μέσα στο κτίριο της Μεγάλης Βρετανίας και διέταξε την αναβολή της επίθεσης. Ήθελαν να ανατινάξουν τη βρετανική στρατιωτική διοίκηση όμως όχι και να δολοφονήσουν έναν από τους τρεις μεγάλους».»

Ο Γλέζος φαντάζομαι ότι αν ζήσει μέχρι το 1024 κάτι φανταστικό κατόρθωμα θα βρει και τότε να παρουσιάσει! 🙂

Στο ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας δεν πήγε ποτέ ο Τσώρτσιλ. Εκεί έμεναν οι Ρώσοι αντιπρόσωποι, ο Ποπώφ, κλπ.

«Όταν τελείωσαν τα Δεκεμβριανά είχαν σκοτωθεί χιλιάδες ενώ 12.000 αριστεροί είχαν συλληφθεί και σταλεί σε στρατόπεδα στη Μέση Ανατολή.»

Πουθενά όμως δεν αναφέρει πόσους από τους υπόλοιπους Έλληνες δολοφόνησαν οι αριστεροί, ούτε πόσους ομήρους πήραν μαζί τους υποχωρώντας από την Αθήνα.

Τόσο μονόπλευρα κομμουνιστικό άρθρο δεν είχα διαβάσει μέχρι σήμερα. Και να σκεφθεί κανείς ότι ο Γερολυμάτος κατέχει έδρα Ελληνικών Σπουδών, η οποία χρηματοδοτήθκε από το Ελληνικό κράτος.

«Ο ΕΛΑΣ με επικεφαλής τους μαχητάς των Αθηνών μάχεται υπεράνθρωπα με όλας του τας δυνάμεις. Σύσσωμος η μάζα του λαού των Αθηνών – Πειραιώς είναι μαζί του. Η πάλη προσέλαβε πραγματικήν παλλαϊκή μορφήν ενός λαού που καταβάλει όλας του τας δυνάμεις γιατί ξέρει ότι μάχεται για τη λευτεριά και την πολιτική του ανεξαρτησία μέσα στον τόπο του ενάντια σε ξένη άδικη κατοχή. Η μάχη μολαταύτα είναι σκληρή. δεν είναι μονάχα ο άνισος αγών και έλλειψη βαρέων μέσων: πυροβολικού, τάνκς, αεροπλάνα, αλλά και πυρομαχικά που λείπουν. Οι άνδρες μάχονται νύχτα μέρα μέσα στην πόλη, οι ίδιοι στην πρώτη γραμμή με πολλές απώλειες, χωρίς να υπάρχει καμία δυνατότητα να γίνει αντικατάστασις μονάδων. Η μόνη δυνατή αντικατάσταση είναι εκεί που πέφτουν οι πολεμιστές να καταφτάσουν άλλοι άοπλοι πολίτες, να αρπάζουν τα όπλα των σκοτωμένων ή τραυματιών και να συνεχίζουν τη μάχη με λίγα φυσίγγια που απέμειναν. Έτσι πολλές μονάδες ανανεώθηκαν με νέο αίμα δυο και τρεις φορές. Μοναδικό παράδειγμα που οι αγωνιστές ξεπέτιονται αυτόκλητοι για να αποθανατίσουν τη δύναμη της αντίστασης ενός λαού που δεν καταβάλλεται από τη βάρβαρη υλική βία.»

Είναι δυνατόν να τα έγραφε αυτά πραγματικά ο συνταγματάρχης Λαγγουράνης; Ίσως ο Σιάντος..

Το δικό μου γενικό σχόλιο:

Την μεγαλύτερη ευθύνη γιά την μη τιμωρία των (πραγματικών) δοσιλόγων, την έχουν το ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΚΚΕ, που άρχισαν τον Εμφύλιο πόλεμο από το καλοκαίρι του 1943 και τους επέτρεψαν έτσι να βρεθούν στην πλευρά των αμυνομένων στην κομμουνιστική επίθεση εναντίον όλων των υπολοίπων Ελλήνων.

4 Δεκεμβρίου, 2014 στις 8:04 μμ

Γιάννης -2

1024 = 2024!

13 Δεκεμβρίου, 2014 στις 9:14 πμ

ΣΤΑΘΗΣ Ν. ΚΑΛΥΒΑΣ*
Οκτώ ερωτήματα για τον Δεκέμβριο του 1944

http://www.kathimerini.gr/794952/opinion/epikairothta/politikh/oktw-erwthmata-gia-ton-dekemvrio-toy-1944

7 Ιανουαρίου, 2015 στις 6:48 μμ

http://tvxs.gr/news/taksidia-sto-xrono/ta-dekembriana-mesa-apo-ti-logotexnia

15 Απριλίου, 2015 στις 11:15 πμ

http://www.tanea.gr/instanea/instavideo/article/5195969/dekembriana-meros-b-pente-erwthmata-gia-ta-dekembriana/

3 Δεκεμβρίου, 2015 στις 11:09 πμ

Ενδιαφέρον.

http://tvxs.gr/news/synergates/ta-dekembriana-apo-mia-alli-optiki

3 Δεκεμβρίου, 2015 στις 11:20 πμ

http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/peri-deilias-kai-tragikon-lathon-poy-simera-plironoyme%E2%80%A6

Τα λέγαμε από το 2010. Φυσικά το ΝΔΣΟΚ ήταν στο «πέρα βρέχει» και ο σύριζας ήταν σταθερά στο «τρία πουλάκια κάθονται». Ας ελπίσουμε τώρα να περισωθεί ότι είναι δυνατόν, για να συνεχίσουμε υπό πολύ δυσμενέστερες συνθήκες.

16 Δεκεμβρίου, 2015 στις 9:05 μμ

Εποπτικό και καλογραμμένο.

http://tvxs.gr/news/blogarontas/dekembriana-1944-emfylia-syrraksi-gia-tin-metapolemiki-kyriarxia

9 Φεβρουαρίου, 2016 στις 12:56 πμ

14 σφηνάκια για την «κόκκινη Βία» (1943-1946) του Σάκη Μουμτζή – Σημειώσεις για τον Εμφύλιο

[…] Μια άλλη πηγή (ιατροδικαστική υπηρεσία) κάνει λόγο για 1352 εκτελεσμένους από ΕΛΑΣ και ΟΠΛΑ σε Αθήνα και Πειραιά (εδώ: https://panosz.wordpress.com/2013/05/27/civil_war-143/#comment-208572 […]

Σχολιάστε