Το βιβλίο του Γ. Μαργαρίτη Προαγγελία θυελλωδών ανέμων… Ο πόλεμος της Αλβανίας και η πρώτη περίοδος της Κατοχής (εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2009) σίγουρα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για όσους ερασιτέχνες ασχολούμαστε με τη δεκαετία του ’40. Ο συγγραφέας έχει κατοχυρωθεί, δίκαια ή άδικα, ως ο πάπας της κλασσικής, παγιωμένης «αριστερής» οπτικής και ως ο κορυφαίος αντίπαλος των αναθεωρητών της Ιστορίας (Καλύβας, Μαραντζίδης κλπ). Να όμως που και ο ίδιος δε διστάζει να καταγράφει απόψεις που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν σκανδαλωδώς «αναθεωρητικές» -και εξόχως προβληματικές από πολιτική άποψη. Η πρώτη από αυτές έχει να κάνει με το ρόλο και τη φύση της ΕΟΝ, της μεταξικής οργάνωσης νεολαίας, την οποία ο Μαργαρίτης ούτε λίγο ούτε πολύ εμφανίζει ως τον άμεσο πρόγονο της …ΕΠΟΝ!

Διαβάζουμε (σελ. 31):

Η ΕΟΝ – η Εθνική Οργάνωση Νεολαίας – που δημιούργησε (σημ: ο Μεταξάς) και την οποία θέλησε να ταυτίσει με τις βαθύτερες πολιτικές ιδέες του – έναν φασισμό με στοιχεία δανεικά από τους ευρωπαϊκούς αντίστοιχους αλλά και με έντονα στοιχεία εθνικής ιδιαιτερότητας-, κατάφερε να αλλάξει σε πολλά σημεία τις αντιλήψεις. Το κυριότερο ήταν ότι μετέστρεψε την αίσθηση της συλλογικότητας των προσπαθειών σε πολιτική και κοινωνική έκφραση. Φασιστική ναι, θεατρική οπωσδήποτε, μισητή ενίοτε από κάθε πλευρά, ριζοσπαστική όμως και καθοριστική για τις πολιτικές συμπεριφορές της, για δεύτερη φορά στην ιστορία της, αναγεννημένης Ελλάδας. (σημ: Ποια είναι η πρώτη φορά;) 

Ο Μεταξάς επένδυσε στους νέους, καθώς η Ελλάδα εκείνου του καιρού ήταν μια χώρα νέων ανθρώπων. Έρχονταν με ορμή στο προσκήνιο οι γενιές που γεννήθηκαν αμέσως μετά την καταιγίδα, όταν η δημογραφία συνέβαλε με τον τρόπο της στην επούλωση των πληγών και των κενών. Αυτά τα παιδιά, που μεγάλωσαν μέσα σ’ έναν κόσμο προσπάθειας, ο οποίος συνεχώς μεταμορφωνόταν, κλήθηκαν να μαθητεύσουν σε ένα νέο τρόπο ζωής. Βρέθηκαν μέλη μιας οργάνωσης, μακριά από τις οικογένειες και τον ασφυκτικό έλεγχό τους, έφτιαξαν παρέες, αγόρια και κορίτσια μαζί, ανατρέποντας τα «ταμπού» και τις φοβίες. Δημιούργησαν, τραγούδησαν, πήγαν εκδρομές μαζί, έφεραν τη μόδα των νεανικών συναθροίσεων, των πάρτυ στην πόλη αλλά και στο χωριό. (σημ: κρατηθείτε, έχει κι άλλα…) Εφάρμοσαν, κάτω από την προστασία θα λέγαμε, του καθεστώτος, όσα ο κινηματογράφος δίδασκε ως τρόπους ζωής και συμπεριφοράς. Είναι αμφίβολο αν στην ΕΟΝ ανακάλυψαν τον φασισμό και τον εμπέδωσαν.  (…) Οπωσδήποτε όμως συνάντησαν εκεί έναν τρόπο ζωής που σάρωνε τις μέχρι τότε προκαταλήψεις και τα ασφυκτικά πλαίσια  συμπεριφοράς που ο παλιός κόσμος – η οικογένεια- επέβαλλε. Το χαμόγελο, ακόμα περισσότερο το γέλιο της νεανικής αυτονομίας, μαζί με τα τραγούδια που το κανοναρχούσαν, μπήκε στη ζωή των  νέων ανθρώπων. Οι ίδιοι, λίγο αργότερα   ήξεραν να φτιάξουν την ΕΠΟΝ, χρησιμοποιώντας τα ίδια αυτά υλικά, χωρίς το φασισμό φυσικά, που ανώδυνα, σχεδόν απαρατήρητα, ξεχάστηκε… (σημ: η υπογράμμιση δική μου).

Παίδες και κόρες, έχω την αίσθηση ότι αυτό το απόσπασμα  θα γίνει δημοφιλέστατο μεταξύ των υμνητών – απολογητών της δικτατορίας του Μεταξά, με το επιπλέον «προσόν» ότι προέρχεται από την πένα ενός δημοφιλούς ιστορικού με πλάκα τα «αριστερά» γαλόνια… Ας δούμε όμως μερικά ακόμα σημεία του κριτικού (;) υμνολογίου Μαργαρίτη προς τη δικτατορία του Μεταξά:

Μα και οι μεγαλύτεροι, αυτοί που μοχθούσαν, δέχτηκαν τις καταλυτικές επιδράσεις αυτού που χαρακτηρίστηκε ως πολιτική των μαζών. Εργατικά σωματεία, κορπορατιστικών πλέον προσανατολισμών, όπως ο Μεταξάς και  το καθεστώς του το επιθυμούσαν, σύλλογοι, συνεταιρισμοί, κοινότητες, τοπικές ενώσεις, άνθισαν, σε μια εποχή που η συλλογικότητα της ζητούσε και που ο φασισμός, υστερόβουλα, τις ενίσχυε. Η ανακάλυψη της φυσιολατρίας, της εκδρομής, από τους πολλούς, τους ανθρώπους του μόχθου, ήταν μια καταλυτική εξέλιξη. Τους βλέπουμε στις παλιές φωτογραφίες, έτοιμους   για το ταξίδι, με τι κιθάρες και τα μαντολίνα τους, με το τραγούδι πάντα έτοιμο, άνδρες και γυναίκες χαμογελαστοί, να χαίρονται τη μέρα της ανάπαυλας.

Τι ορέα… Ειδικά εκείνο το μαντολίνο… Αλλά μη νομίζετε ότι ο Μαργαρίτης σταματάει εδώ:

Τα στοιχεία που διαμόρφωναν τη νέα αφετηρία του ελληνικού κράτους χτίστηκαν μεθοδικά στα δεκαπέντε αυτά χρόνια (σημ: από το 1925 έως το 1940). Μαζί τους χτίστηκαν και οι Έλληνες στη νέα τους εκδοχή. Εργατικοί, δημιουργικοί και, προπαντός, αισιόδοξοι. Είχαν φτιάξει τη χώρα, ήταν φυσικό να προαισθάνονται υπεύθυνοι γι’ αυτή. Παρά τις περιπέτειες στην κορυφή, η Ελλάδα – εκεί θέλω να καταλήξω- ήταν μία βαθύτατα δημοκρατική χώρα. Παραγωγικά και άρα κοινωνικά δημοκρατική, κάτι πολύ βαθύτερο από τις αστειότητες του εκάστοτε κοινοβουλευτικού βίου, με τα μέτρα του οποίου     συνηθίζουμε αμήχανα να προσμετρούμε τη δημοκρατία.

Το μόνο που λείπει, που δε λέγεται ευθέως δηλαδή, είναι ότι όπως η ΕΟΝ προετοίμασε την ΕΠΟΝ, έτσι και το καθεστώς του Μεταξά (μαζί τα προηγούμενα του Κονδύλη, του Πάγκαλου και των συνεχών πραξικοπημάτων) γέννησε το …ΕΑΜ.