Aς Αλλάξουμε την Ευρώπη!

Του Θανάση Γρηγορόπουλου

Έχοντας πλέον ζήσει πέντε χρόνια κρίσης, είμαστε νομίζω σε θέση να κάνουμε μια σφαιρική αποτίμηση της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί και των αιτιών που την προκάλεσαν. Σε αυτό το κείμενο θα προσπαθήσω να απαντήσω στο ερώτημα:

«Γιατί η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίση και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό;»

Ένα σύντομο ιστορικό:

Αυτό που έχουμε παρακολουθήσει τα τελευταία 5 χρόνια στην Ευρώπη είναι την απουσία θεσμών που θα μπορούσαν να κατευθύνουν την Ένωση σε απάνεμο λιμάνι. Και αυτό δεν είναι κάτι νέο. Όλοι γνωρίζαμε, από την εποχή ακόμα που απορρίπτονταν το «Ευρωσύνταγμα», ότι η Ευρώπη δεν έχει ένα αποτελεσματικό σύστημα διοίκησης. Οι λόγοι είναι πολλοί και χωρίζονται κυρίως σε τρεις κατηγορίες:

1. Τα εθνικά συμφέροντα (κυρίως των μεγάλων χωρών)
2. Τα προσωπικά συμφέροντα των ηγετών τους
3. Τις πολιτικές συγκυρίες

Σήμερα, οι αποφάσεις στην Ευρωζώνη λαμβάνονται από το Eurogroup, ένα όργανο στο οποίο συνεδριάζουν οι υπουργοί οικονομικών των χωρών της Ευρωζώνης. Θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σε αυτό το σημείο:

Η (πολιτική) απόφαση για το τι θα γίνει στην Κύπρο συζητήθηκε και αποφασίστηκε σε επίπεδο υπουργών οικονομικών. Λες και το θέμα ήταν μόνο οικονομικό.

Πρόκειται για έμπρακτη απόδειξη ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά στην ΕΕ.

Αυτή τη στιγμή, παρατηρούμε δύο βασικά παράπλευρα αποτελέσματα από τη διαχείριση της πενταετούς κρίσης από την Ευρώπη:

1. Μερικοί Ευρωπαϊκοί λαοί υποφέρουν δυσανάλογα από ότι θα υπέφεραν εάν δεν ήταν μέλη της Ευρωζώνης
2. Οι υπόλοιποι Ευρωπαϊκοί λαοί θεωρούν εαυτούς ανώτερους και πιστεύουν ότι έχουν το δικαίωμα να υπαγορεύσουν κανόνες σε όσους έχουν πρόβλημα

Δεν χρειάζεται μαντικές ικανότητες για να δει κανείς που οδηγεί αυτή η κατάσταση. Είναι νομίζω προφανές ότι η Ευρώπη θα βγει από αυτή την κρίση λαβωμένη στο εσωτερικό της, σε επίπεδο οράματος και ψυχικής συνοχής: οι Ευρωπαίοι δεν εμπιστεύονται πλέον ο ένας τον άλλον.

Πρόκειται για κατάντια, ακριβώς επειδή η ΕΕ δημιουργήθηκε για να αποτρέψει αυτό το φαινόμενο. Το ευρώ θεωρήθηκε το επιστέγασμα αυτής της προσπάθειας. Αλλά αποδεικνύεται ο δούρειος ίππος της.

Τα αίτια της σημερινής κρίσης:

Στο κέντρο του σημερινού οικονομικού προβλήματος βρίσκονται δύο λόγοι:

1. Η κακοδιαχείριση από μεριάς πολλών Ευρωπαϊκών κρατών (που οδήγησε σε τεράστια οικονομικά προβλήματα γι’ αυτά τα κράτη)
2. Η αδυναμία των ισχυρών (και κυρίως των Γερμανών) να ηγηθούν της Ενωμένης Ευρώπης (που οδηγεί σε κοντόφθαλμες λύσεις που προστατεύουν μεσοπρόθεσμα μόνο τα στενά εθνικά τους συμφέροντα)

Από τις διάφορες συζητήσεις που κάνω ή που παρακολουθώ, διαπιστώνω ότι οι περισσότεροι συνήθως βλέπουν μόνο τον έναν από τους δύο λόγους. Έτσι λοιπόν, οι μεν πρώτοι υποστηρίζουν τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί ως σήμερα, οι δεύτεροι τις απορρίπτουν εξ’ ολοκλήρου.

Έτσι όμως δεν υπάρχει συνεννόηση, για τον πολύ απλό λόγο ότι και οι δύο πλευρές στα επιχειρήματα τους έχουν δίκιο – αλλά ταυτόχρονα αδυνατούν να δουν το δίκιο του άλλου. Πρόκειται δηλαδή για διάλογο κουφών.

Θα προσπαθήσω λοιπόν εδώ να κάνω μια σύνθεση:

Κατ’ αρχήν το θέμα της κακοδιαχείρισης: πρέπει να είναι προφανές σε κάθε καλοπροαίρετο παρατηρητή ότι η Ελλάδα (για παράδειγμα) πάσχει από ένα ανίκανο κράτος, μια διεφθαρμένη πολιτική ηγεσία και μια επιχειρηματική ελίτ που εξαρτάται από τις κρατικές προμήθειες. Αυτοί οι τρεις αλληλοτροφοδοτούνται και έχουν κάτσει στον σβέρκο του Ελληνικού λαού. Ο οποίος Ελληνικός λαός δεν έχει την παιδεία να αντιληφθεί στοιχειώδη πράγματα που σχεδόν σε όλες τις δυτικές χώρες θεωρούνται αυτονόητα. Κι αυτό γιατί η παιδεία ελέγχεται από το ανίκανο κράτος. Και έτσι η δημοκρατική διαδικασία εγκλωβίζεται σε κακές επιλογές. Πρόκειται δηλαδή για ένα κλειστό, ανατροφοδοτούμενο απόστημα, το οποίο μόνο μέσα από ένα πολύ δυνατό εξωτερικό σοκ μπορεί να σπάσει. Όσοι βλέπουν αυτό το μέρος της πραγματικότητας επιχειρηματολογούν ότι ορθώς η Ελλάδα περνάει όσα περνάει, μπας και σπάσει το απόστημα, αλλάξει το σύστημα και ξημερώσει μια νέα μέρα στο μέλλον για όλους μας. Η μεριά αυτή βλέπει τον εχθρό μόνον εντός των πυλών.

Η άλλη μεριά αντίθετα, βλέπει τον εχθρό μόνον εκτός των πυλών: αντιλαμβάνεται (και ορθώς) ότι η «λύση» θα μπορούσε να είναι λιγότερο επίπονη. Ότι πάρα πολλοί άνθρωποι υποφέρουν δυσανάλογα, για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Βλέπει ότι οι «από έξω» επιβάλλονται με την δύναμη της ισχύς τους και όχι με την πειθώ. Παρακολουθεί άλλους λαούς να μας χλευάζουν, να μας ειρωνεύονται και αδυνατεί να δεχθεί ότι κάτι τέτοιο μας αξίζει. Παρατηρεί τέλος ότι η ένωση στην οποία είχε επενδύσει όνειρα και φιλοδοξίες, η ένωση για την οποία της είχαν υποσχεθεί ότι θα μας βοηθήσει και θα μας σταθεί, βρίσκεται αυτή τη στιγμή από άμβωνος και μας κουνάει το δάχτυλο. Και αυτό είναι βεβαίως απαράδεκτο.

Είναι νομίζω προφανές ότι η πρώτη μεριά βασίζεται περισσότερο στην λογική ενώ η δεύτερη περισσότερο στο συναίσθημα. Και βεβαίως ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος (ή κοινωνία) θα πρέπει να δέχεται εξ΄ίσου και να ισορροπεί ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα.

Τι θα έπρεπε να είχε γίνει:

Είναι εύκολο να είσαι μετά Χριστόν προφήτης και ως εκ τούτου δεν προσπαθώ να κάνω κριτική σε κανέναν. Όλοι, ανεξαρτήτως θέσης, προσπάθησαν όλα αυτά τα χρόνια να καταλάβουν όσο καλύτερα μπορούσαν τι συμβαίνει και τι πρέπει να γίνει. Ιδίως αυτοί που πήραν τις αποφάσεις, κουβαλάνε και το ιστορικό φορτίο των επιλογών τους. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα νομίζω ότι έχει κυλίσει αρκετό νερό στο αυλάκι για να βγάλουμε μερικά ασφαλή συμπεράσματα.

Πιστεύω λοιπόν ότι η Ευρώπη θα έπρεπε να είχε χειριστεί την κρίση με πολύ διαφορετικό τρόπο:

1. Θα έπρεπε να είχε δείξει πραγματική αλληλεγγύη στους πολίτες της και να αποφύγει πάση θυσία τον διαχωρισμό τους σε «καλούς» και «κακούς»
2. Θα έπρεπε να είχε νομοθετήσει άμεσα για να προστατεύσει το τραπεζικό της σύστημα στο μέλλον από την έκθεση σε υπερβολικά ρίσκα
3. Θα έπρεπε να είχε επιδιώξει ενεργά να τιμωρήσει όλους τους (Ευρωπαίους) υπεύθυνους της κρίσης, έναν – έναν, ατομικά
4. Θα έπρεπε να είχε επιβάλλει τις απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές όπου χρειάζονταν (αλλαγές που χαλάνε την πιάτσα σε πολλά συμφέροντα – και καλώς κάνουν)
5. Θα έπρεπε να είχε τυπώσει χρήμα για να καλύψει τα προβλήματα που ανέκυψαν από την μέχρι τώρα κακοδιαχείριση

Το κλειδί φυσικά βρίσκεται στο τελευταίο σημείο: η Ευρώπη θα έπρεπε να είχε τυπώσει χρήμα.

Αλλά δεν το έκανε.

Δεν το έκανε γιατί το χρήμα αυτό θα ήταν πληθωριστικό. Θα μείωνε δηλαδή την αξία των αποταμιεύσεων των «καλών» Βορείων. Και οι Βόρειοι δεν το δέχτηκαν αυτό. Δεν δέχθηκαν δηλαδή να χάσουν κι εκείνοι από την κακοδιαχείριση των Νοτίων. Έτσι λοιπόν, πετάξανε το μπαλάκι στους Νότιους και είπαν:

«Κόψ’ τε τον λαιμό σας και βρείτε χρήματα. Εμείς θα σας δώσουμε μόνο τόσα όσα θα μπορέσουμε να πάρουμε πίσω – και με τόκο»

Το αποτέλεσμα είναι ότι οι αλλαγές ζητήθηκαν από τα Νότια κράτη «εδώ και τώρα». Σε ελάχιστο χρόνο, ολόκληροι λαοί κλήθηκαν να καταλάβουν, να αποδεχτούν, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν αλλαγή πορείας 180 μοιρών. Δεν υπήρχε χρόνος. Όλα θα γίνονταν άμεσα. Ένα τεράστιο σοκ. Και ο λόγος φυσικά είναι ότι κάθε μήνας που περνούσε, οι Νότιοι έμπαιναν μέσα. Και οι Βόρειοι δεν ήταν διατεθειμένοι να πληρώνουν αυτοί για να μπαίνουν μέσα οι άλλοι, επειδή οι άλλοι χρειάζονταν «χρόνο για να καταλάβουν και να προσαρμοστούν».

Εάν τυπώνονταν χρήμα, τότε τα Νότια κράτη θα είχαν την δυνατότητα να κάνουν τις αλλαγές σε ένα πιο παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Αλλά τότε οι Βόρειοι θα έχαναν χρήματα. Και αυτό δεν ήταν αποδεκτό.

Αυτός είναι ο λόγος που οι χώρες που έχουν οικονομικά προβλήματα στην Ευρωζώνη, περνάνε τόσο μεγάλη κρίση. Το σωστό (εάν η Ευρώπη όντως είχε αλληλεγγύη) θα ήταν να γίνουν από την μια οι διαρθρωτικές αλλαγές (ώστε να λυθεί η ρίζα του προβλήματος) αλλά να κοπεί και επιπλέον χρήμα, ώστε να μην βυθιστούν οι οικονομίες σε τόσο βαθιά ύφεση. Έτσι, θα χάσουν μεν όλοι, αλλά από λίγο. Αυτό γίνεται για παράδειγμα στην Αμερική, γιατί εκεί η ένωση είναι ώριμη και υπάρχει όντως πραγματική αλληλεγγύη  μεταξύ των διαφόρων κρατών (states).

Αντίθετα, η επιλογή σήμερα στην Ευρώπη είναι να χάσουν μόνο αυτοί που έχουν πρόβλημα και να κερδίσουν ταυτόχρονα αυτοί που δεν έχουν. Αυτή η στάση μπορεί να είναι μεν «δίκαια» και οικονομικά «ορθή» αλλά δεν είναι αλληλέγγυα.

Τι είναι η αλληλεγγύη;

Η ιδέα ότι μόνο όταν όλοι είναι ίδιοι θα υπάρχει και αλληλεγγύη είναι απλά ενάντια στην έννοια της αλληλεγγύης. Η αλληλεγγύη νοείται ως βοήθεια από τον δυνατό στον αδύναμο. Όταν αυτό συμβαίνει ο δυνατός χάνει. Αλληλεγγύη με παράλληλο κέρδος από την μεριά του δυνατού απλά δεν γίνεται.

Όλα αυτά, παρ’ ότι δεν τα αντιλαμβάνονται στις λεπτομέρειες τους οι Νότιοι λαοί, τα εισπράττουν όμως σε ψυχολογικό επίπεδο. Και συνεπώς, απομακρύνονται από τους Βόρειους. Οι οποίοι, εγκλωβισμένοι σε μια ρητορική ανωτερότητας, δεν αντιλαμβάνονται ότι τους καλύτερους φίλους τους κάνεις όταν βοηθάς κάποιον να σηκωθεί. Κι έτσι, απομακρύνονται κι εκείνοι. Η τάση αυτή είναι πλέον ξεκάθαρη, όσο και τα αίτια της.

Η Ευρώπη είναι μια ένωση ανόμοιων κρατών. Αυτό δεν το αμφισβήτησε ποτέ κανείς. Ανομοιότητα σημαίνει ότι σε κάποια σημεία κάποια κράτη υπερτερούν από κάποια άλλα. Και σίγουρα υπάρχουν λίγα κράτη που υπερτερούν σε περισσότερα συνολικά σημεία από τα άλλα. Και εφ’ όσον αυτά τα ισχυρά κράτη επιθυμούν να είναι μέλη της ίδιας κοινότητας, τότε θα πρέπει να βοηθήσουν τα υπόλοιπα κράτη να τους φτάσουν.

Να βοηθήσουν.

Όταν βοηθάμε κάποιον, χάνουμε. Χρόνο, ενέργεια, χρήμα, ευκαιρίες. Το κάνουμε γιατί θέλουμε. Γιατί είναι το σωστό. Γιατί αγαπάμε. Γιατί προσβλέπουμε στο μέλλον. Γιατί είναι ανθρώπινο.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα δεν είναι ανθρώπινη. Είναι απάνθρωπη. Και αυτό πολύ φοβάμαι ότι θα το πληρώσουμε όλοι μας. Η ιστορία είναι αμείλικτη.

Τι πρέπει να κάνουμε τώρα;

Είναι προς το συμφέρον μας να παλέψουμε για μια καλύτερη Ευρώπη. Αυτό το όραμα μπορεί να μας ενώσει. Μπορεί να μας δώσει ελπίδα. Μπορεί να γίνει η αιχμή του δόρατος της αντεπίθεσης των Νότιων κρατών. Είναι νομίζω λάθος τεράστιο να στρέφεται η οργή του κόσμου ενάντια στους Γερμανούς ή όποιους άλλους λαούς.

Το πιθανότερο είναι να κάναμε κι εμείς τα ίδια που κάνουν οι Γερμανοί, εάν ήμασταν στην θέση τους.

Η οργή θα πρέπει να στραφεί ενάντια στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι Γερμανοί βρίσκουν έδαφος και κάνουνε ό,τι κάνουνε – σωστό ή λάθος. Το πρόβλημα βρίσκεται στην Ευρώπη. Αυτή είναι ελλιπής. Αυτή θέλει φτιάξιμο. Αυτή δεν μπορεί να προστατεύσει τα μέλη της και συνεπώς, αυτή φταίει.

Για την κρίση στην Ευρώπη, φταίει η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι Ευρωπαίοι οφείλουν στον ίδιο τους τον εαυτό και στα παιδιά τους να χτυπήσουν ένα τεράστιο καμπανάκι. Όχι τα κόμματα. Όχι οι πολιτικοί.

Οι πολίτες.

Ειλικρινά, δεν είναι τόσο δύσκολο. Ας κάνω εδώ την αρχή με μια πολύ απλή πρόταση:

Σε έναν χρόνο από σήμερα, θα έχουμε Ευρωεκλογές. Προτείνω να μην πάει να ψηφίσει κανένας Νότιος.

Κανένας Νότιος.

Να βγουνε μόνο βόρειοι βουλευτές στο ευρωκοινοβούλιο. Ή ενδεχομένως, να ακολουθήσουν και όλοι οι σκεπτόμενοι Βόρειοι.

Ας βροντοφωνάξουν λοιπόν οι πολίτες: Δεν θέλουμε να συμμετέχουμε σ’ αυτή την Ευρώπη!

Για να ξαναφέρουμε τα διλήμματα στο πεδίο της πολιτικής.

Διότι μόνον όταν οι Βόρειοι αντιληφθούν ότι μπορεί να χάσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση, μόνο όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Κοινοβούλιο ξυπνήσουν από τον λήθαργο τους, μόνο όταν οι πολιτικοί καταλάβουν ότι μπορεί να περάσουν στην ιστορία ως οι καταστροφείς του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος, μόνο τότε υπάρχει ελπίδα να αναδειχθεί το νέο μεγάλο Ευρωπαϊκό όραμα και οι ηγέτες που θα μας ενώσουν σε μια καλύτερη Ευρώπη για όλους μας.

Πρόκειται για μια πολιτική υψηλού ρίσκου; Αναμφισβήτητα. Ακριβώς όπως και η πολιτική που ακολουθείται τα τελευταία 5 χρόνια.

Πρόκειται για μια πολιτική που μπορούν να την εκμεταλλευθούν οι εθνικιστές όλων των κρατών; Ναι, βεβαίως. Ακριβώς όπως και η πολιτική που ακολουθείται τα τελευταία 5 χρόνια.

Πρόκειται για μια πολιτική που μπορεί να επιταχύνει την καταστροφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Ναι, μπορεί να την επιταχύνει. Ακριβώς όπως και η πολιτική που ακολουθείται τα τελευταία 5 χρόνια.

Και ποια είναι η εναλλακτική; Να μην κάνουμε τίποτα; Να κάτσουμε και να περιμένουμε, ελπίζοντας κάποιος άλλος να καθορίσει την τύχη μας προς το συμφέρον μας;

Δεν νομίζω.

Ας ταρακουνήσουμε λοιπόν τα νερά. Όσο περισσότερο μπορούμε.

Κι ας αναλάβει ο καθ’ ένας τις ιστορικές ευθύνες ΠΟΥ ΤΟΥ ΑΝΑΛΟΓΟΥΝ.